Mae ‘Cenedlaetholdeb Gristnogol’ yn air brwnt heddiw, ond yng Nghymru roedd yn arfer bod yn ddylanwad blaengar a chadarnhaol

Leave a reply

Bydd fy llyfr Tynged Cenedl: Cenedlaetholdeb Gristnogol R. Tudur Jones yn cael ei gyhoeddi yn Undeb yr Annibynnwyr Cymraeg yn Rhydymain ymhen pythefnos ac ar gael ym mhob siop lyfrau Gymraeg a gwales.com wedyn. Yn gobeithio trefnu digwyddiadau eraill dros yr haf i rannu am y llyfr hefyd.

Ces i fy magu ar aelwyd Gristnogol oedd hefyd yn aelwyd genedlaetholgar. Roedd mynd i’r capel ar y Sul a chodi posteri Plaid Cymru yn ddwy ddefod cwbl naturiol na wnes i byth gwestiynu pan oeddwn i’n blentyn. Mae gen i lond trol o atgofion plentyndod hapus o fynd i weithgareddau’r capel a hefyd o fynd o gwmpas Comins Coch gyda fy nhad adeg lecsiwn yn dosbarthu taflenni’r Blaid. I’n teulu ni roedd ein Cristnogaeth a’n Cymreictod yn ddeubeth oedd yn eistedd yn naturiol o gyfforddus gyda’i gilydd. Ond maes o law, a finnau erbyn hyn yn fy arddegau ac yn cwestiynu popeth, dyma fi’n dod ar draws ffenomenon nad oeddwn i wedi dod ar ei draws o’r blaen sef Cymry Cymraeg oedd yn dewis addoli mewn eglwysi Saesneg! A maes o law dyma fi’n dechrau clywed rhai Cristnogion yn dweud fod hynny oherwydd bod ‘yr efengyl yn bwysicach nag iaith’.

Erbyn diwedd fy nghyfnod yn yr ysgol uwchradd fe drodd y posteri Plaid Cymru yn blacardiau Cymdeithas yr Iaith ac er mod i dal i fynd yn hapus i’r capel bob dydd Sul roeddwn yn barod i gwestiynu’n fwy y credoau roeddwn wedi derbyn yn ddi-gwestiwn cyn hynny. Er i’m rhieni fy annog i ymgodymu a chwestiynau mawr ffydd ac i daflu fy hun i frwydr yr iaith nid oedd fy ngwrthryfel yn rhyngu bodd pob Cristion y deuthum ar eu traws. Dwysaodd yr argyfwng oedd yn fy rhwygo ar ôl cyrraedd y Brifysgol gan fod cyfarfod yr Undeb Cristnogol yn aml yn digwydd yr un pryd a chyfarfod Cell Cymdeithas yr Iaith ac felly fe ddiriaethwyd y tensiwn ynof drwy orfod dewis mynd i un cyfarfod ac esgeuluso’r llall. Dywedwyd wrthyf gan rai bod rhaid i mi ddewis – a oeddwn i’n un o griw Duw neu’n un o fois yr iaith?

Tua’r cyfnod yna y gwnes i gyfarfod ag Arfon Jones am y tro cyntaf – daeth i’r Undeb Cristnogol yn Aberystwyth i siarad os cofiaf yn iawn. Ar ôl deall wedyn ei fod ef wedi bod yn weithgar iawn gyda Chymdeithas yr Iaith ar un adeg ac wedi bod ar dân hefyd dros waith yr efengyl yng Nghymru mentrais anfon e-bost iddo yn rhannu am fy ngwewyr. Rwy’n cofio rhannu gydag Arfon fy rhwystredigaeth fod llawer o’m cyd-Gristnogion efengylaidd ddim yn deall fy nghonsyrn dros yr iaith a bod llawer o’m cyd-ymgyrchwyr iaith heb unrhyw ddiddordeb yn fy ffydd. Beth oeddwn i’w wneud ar yr ynys unig hon? Ac fe gofiaf yn iawn sut yr oedd ateb Arfon yn dechrau: ‘Wyt ti’n gyfarwydd gyda gwaith Dr. Tudur?’ Newidiodd hynny bopeth.

Na, nid oeddwn yn gyfarwydd gyda gwaith Dr. Tudur, neu R. Tudur Jones. Wedi fy magu yn nhraddodiad y Mudiad Efengylaidd y Doctor arall, Martyn Lloyd-Jones, oedd pob dim. Ond diolch i Arfon am fy nghyflwyno i waith Dr. Tudur oherwydd yng ngwaith Dr. Tudur – yn arbennig yn ei syniadau am agwedd y Cristion tuag at iaith a chenedl – y ces gyfle i ddeall fy ngwead a’m argyhoeddiadau fy hun. Trwy waith Dr. Tudur y ces gyfle i ddeall pam y’m magwyd ar aelwyd oedd yn gweld ein ffydd a’n cenedlaetholdeb fel deubeth cwbl naturiol oedd yn perthyn i’w gilydd.

Diwedd y stori oedd cael cyfle i astudio syniadau Dr. Tudur am genedlaetholdeb fel doethuriaeth a rhyw fersiwn talfyredig o’r traethawd ymchwil hwnnw yw Tynged Cenedl. 

Er bod nifer o lyfrau arbennig wedi eu cyhoeddi dros y blynyddoedd diwethaf yn trafod hanes syniadaeth yng Nghymru ers oes Fictoria roeddwn o’r farn fod llawer o’r gweithiau hynny yn methu ag ymdrin â dylanwad ffydd ar syniadaeth wleidyddol rhai o brif ffigyrau’r cyfnod. Rwy’n gobeithio felly fod Tynged Cenedl yn help i Gristnogion heddiw feddwl trwy eu syniadau gwleidyddol o safbwynt diwinyddiaeth Gristnogol a’i fod yn gymorth hefyd i’r Cymry nad ydynt yn meddu ar ffydd ddeall rhyw ychydig am yr argyhoeddiadau Cristnogol fu’n ysgogiad i lawer o genedlaetholwyr y ganrif a fu.

Datblygiad annisgwyl ac anffodus yn y blynyddoedd ers i mi gyflwyno fy nhraethawd ymchwil a chyhoeddi Tynged Cenedl yw’r twf mewn cenedlaetholdeb adweithiol ym Mhrydain o ganlyniad i Brexit ac yn yr Unol Daleithiau o ganlyniad i Donald Trump. Yr hyn sy’n gwneud y datblygiadau yma yn frawychus o safbwynt Cristnogol yw fod llawer o’r twf mewn cenedlaetholdeb adweithiol yn menthyg rhethreg crefydd ac wedi llwyddo i werthu eu math o genedlaetholdeb fel petasai’n ‘Genedlaetholdeb Cristnogol’, yn arbennig felly yn yr Unol Daleithiau. Mae nifer o lyfrau Saesneg wedi eu cyhoeddi’n ddiweddar yn trafod y ffenomenon yma ac yn trafod y rôl mae ideoleg honedig ‘Gristnogol’ wedi ei gyfrannu i dwf ‘white supremacy’, yn arbennig yn yr Unol Daleithiau. 

Felly, yn annisgwyl efallai mae gan R. Tudur Jones a’r traddodiad Cymreig o Genedlaetholdeb Cristnogol lawer i’w ddweud wrth y byd a chymdeithas heddiw. Yn y llyfr mae yna feirniadaeth o fathau o genedlaetholdebau na ddylai’r Cristion a’r eglwys ymlynu a hwy, ond fe gyflwynir math dyrchafol o genedlaetholdeb y gallai’r Cristion a’r eglwys ymlynu â hi. Mae datblygiadau’r blynyddoedd diwethaf wedi dangos nad perthyn i lyfrau hanes yn unig mae’r testun a drafodir yn Tynged Cenedl – mae’r cwestiwn ynghylch natur a tharddiad cenedlaetholdeb a’i berthynas â ffydd a chrefydd eto’n fyw. 

Patriarchiaeth yn hanes Ruth a Naiomi

Leave a reply

Beth ydi patriarchiaeth?

Dyma yw’r diffiniad sydd yn yr Oxford Dictionary:

“A system of society or government in which the father or eldest male is head of the family and descent is reckoned through the male line.”

Oxford Dictionary

Neu…

“A system of society or government in which men hold the power and women are largely excluded from it.”

Oxford Dictionary

Dyma oedd y cyd-destun diwylliannol lle roedd hanes Ruth a Naiomi o’r Beibl yn chwarae allan. Ac ar y pwynt yma mae’n bwysig i ni baentio y darlun cefndirol yma yn glir i’n hunain er mwyn llawn werthfawrogi pa mor chwyldroadol, gobeithiol a counter-cultural ydy beth mae Duw yn gwneud wedyn yn hanes y ddwy yma.

Dyma ddyfyniad allan o ‘Finding God in the Margins’:

“The deaths of her sons represented a complete destruction of her life’s work. Within the context of the ancient patriarchal culture, the day they buried Mahlon and Kilion, they essentially buried Naomi too. Now past childbearing years, Naomi has no future and no hope.”

Finding God in the Margins – Carolyn Custis James

Yn llygaid diwylliant a cyfraith y cyfnod roedd Naomi yn llythrennol yn ddi-werth. Dim gŵr a dim meibion. Neb i ofalu amdani a neb i’w hamddiffyn hi. Ac yn aml byddai gwragedd oedd yn mynd i’r sefyllfa yma yn agored iawn wedyn i gael eu cam-drin, eu ecsbloetio a hyd yn oed i gael eu cipio ffwrdd fel caethweision, yn aml i’w cam-drin yn rhywiol.

O dan y diwylliant patriarchaidd yma doedd gan wragedd ddim hawliau a dim llais. Byddai diwylliant patriarchaidd y cyfnod yn cyfri gwerth Naiomi wrth gyfri faint o feibion oedd ganddi. Ac wrth gwrs yr ateb yn dilyn marwolaeth ei gwr a’i ddau fab oedd DIM.

Yr her i heddiw

Mae’n hawdd iawn i ni yn y Gorllewin feddwl mae rhywbeth sy’n perthyn i gyfnod yn hen hen hanes yw patriarchaeth. Ond mewn gwirionedd mae stori Naiomi yn ein helpu i agor ein llygaid i broblemau patriarchaeth yn ein byd ni heddiw. Trwy’r byd heddiw mae diwylliannau patriarchaidd dal i anwybyddu hawliau dynol merched mewn sawl ffordd.

Mae pethau fel gorfodi merched ifanc i briodi dynion hŷn a hyd yn oed gwerthu merched ifanc ffwrdd i weithio fel gweithwyr rhyw yn digwydd trwy’r byd gan gynnwys yma yng Nghymru fach heddiw.

Mewn rhai diwylliannau mae’n cael ei ystyried yn fraint i eni bachgen bach ond yn fwrn os nad yn warch i eni merch fach. Dyma ddyfyniad eto allan o ‘Finding God in the Margins’:

“A woman who worked as an obstetrical nurse in India observed those values in action. She described the dramatic difference between what happened when a woman gave birth to a son verses a daughter. When a son was born, the news was greeted with noisy, jubilant celebration. In contrast, the birth of a daughter was met with silence. She expressed distress over how difficult it often was to persuade a mother to hold her newborn daughter. Often the bride who fails to produce a son will experience abuse as the hand of her husband and in-laws.”

Finding God in the Margins – Carolyn Custis James

Mae’n hawdd i ni yn y Gorllewin dwt-twtio’n nawddoglyd am agweddau fel hyn yn niwylliannau pobl eraill. Ond y gwir amdani yw fod patriarchiaeth yn dangos ei hun yn ddigon amlwg yn ein diwylliant ni hefyd. Weithiau mewn ffordd di-niwed fel y duedd sydd gan rai dynion, gan fy nghynwys i, i #mansplaining. Hynny yw pan mae dyn yn teimlo fod yn rhaid iddo esbonio rhywbeth i ddynes ac yn hollol anymwybodol o’r modd tra-nawddoglyd mae’n gwneud hynny!

Ychydig yn fwy difrifol yw pethau fel y gender pay gap – y realiti yma fod y rhan fwyaf o gyflogwyr yn y wlad dal yn talu tipyn yn llai i ferched am wneud yr union run swydd neu ddal yr union run lefel o gyfrifoldeb a dyn.

Brett Kavanaugh

Ond wedyn yn fwy difrifol ydy’r ffaith fod dynion dal yn cael rhyw fath o fantais a braint yng ngolwg y gyfraith a chymdeithas. Ac mae hynny wedi amlygu ei hun yn glir iawn yn yr hanes trist diweddar am y cyhuddiadau yn erbyn Brett Kavanaugh. Ei gair hi yn erbyn ei air ef. Efallai nad oedd digon o dystiolaeth i’w gael yn euog mewn llys barn. Ond yn y diwedd penderfynodd y rhan fwyaf o’r bobl mewn grym – y rhan fwyf ohonyn nhw yn ddynion gwyn – eu bod am gredu’r dyn mewn safle o braint yn hytrach na’r wraig doredig.

A dyna enghraifft wych a thrist o batriarchaeth yn gwarchod ei fuddiannau ei hun ac yn dal gafael ar rym am genhedlaeth arall.

Ddoe a heddiw

Cyfrannodd batriarchaeth at sefyllfa druenus Naiomi a Ruth. Yn yr un modd a mae patriarchaeth yn cyfrannu at orthrwm a dioddefaint i ferched yng nghymdeithas heddiw.

Ond term modern yw patriarchaeth – syniad anthropolegol sydd wedi ei ddatblygu er mwyn dadansoddi diwylliannau ers rhai canrifoedd yn unig. Doedd e’n sicr ddim yn derm nag yn syniad y byddai Naomi yn gyfarwydd ag e na hyd yn oed yr eglwys fore yn y Testament Newydd.

Felly beth am ddefnyddio gair fwy Beiblaidd am beth sy’n mynd ymlaen: Pechod.

Beth ydi patriarchaeth yn y bôn ydy amlygiad o bechod. Pechod yn amlygu ei hun mewn cymdeithas wrth i bobl – dynion yn yr achos yma – gam-drin, ddangos hunanoldeb a defnyddio grym, weithiau yn gorfforol, weithiau yn economaidd, weithiau yn emosiynol. Beth ydi patriarchaeth ydy amlygiad o broblem sylfaenol pobl a’r byd sef pechod.

Dynion yn meddwl eu bod yn gwybod yn well na Duw.

Mae Duw yn cyfri gwerth i ferched

Oherwydd mae Duw yn edrych ar ferched drwy lygaid gwahanol i gymdeithas. Dydy Duw ddim yn cyfri gwerth merch ar sail faint o feibion sydd ganddi. Dydy Duw ddim yn cyfri bywyd a thystiolaeth dyn yn fwy gwerthfawr a chredadwy na bywyd a thystiolaeth merch. Oherwydd mae’r Beibl yn dweud:

“Felly dyma Duw yn creu pobl ar ei ddelw ei hun.

Yn ddelw ohono’i hun y creodd nhw.

Creodd nhw yn wryw ac yn fenyw.”

Genesis 1:27

O’r dechrau un rydym ni’n gweld fod Duw wedi creu dynion a merched yn gydradd a fod merched, llawn gymaint a dynion, wedi eu creu ar lun a delw Duw. Ond wedyn yn dilyn y cwymp – ar ôl i bechod ddod i mewn i fyd perffaith Duw rydym ni’n dechrau gweld merched yn cael eu trin yn israddol.

Trwy’r Beibl rydym ni’n gweld merched yn cael ei cam-drin a’u trin yn israddol. Nid bwriad Duw oedd hyn – ond canlyniad pechod.

Ac wedyn ym mherson Iesu Grist rydym ni’n gweld Duw yn dechrau ar y gwaith o roi urddas a gwerth yn ôl i ferched. Ac os ydych chi eisiau cyfri faint ydych chi werth yng ngolwg Duw – boed yn ddyn neu yn ddynes – does dim rhaid edrych yn bellach na’r Groes. Dyna faint rydych chi werth yng ngolwg Duw.

Yn dilyn y Groes a’r Atgyfodiad roedd rhai o’r tystion cyntaf yn wragedd. Roedd rhai o’r apostolion a’r cenhadon cyntaf yn wragedd. Ac wedyn ar ddydd y Pentecost mae Pedr yn dweud fod yr hyn broffwydodd Joel wedi dod yn wir: “Bydd eich meibion a’ch merched yn proffwydo.”

Patriarchaeth

Wrth farw ar y Groes ac atgyfodi fe drechodd Iesu bechod. Ac os ydym ni’n meddwl mae amlygiad o bechod yw patriarchaeth yna rydym ni’n credu fod patriarchaeth wedi derbyn ergyd ar y Groes a trwy Atgyfodiad Iesu.

Tristwch y peth yw fod yr eglwys dros y canrifoedd gan gynnwys rhai traddodiadau yn yr eglwys heddiw heb weld hyn. Yn anffodus mae rhai traddodiadau Cristnogol dal i weld pethau o berspectif patriarchaeth ac nid o berspectif Duw.

Felly i gloi – ydw i’n galw ar bawb heno i fod yn ffemenists? Na, dwi’n galw ar bawb i fod yn ddisgyblion i Iesu. Trystiwch a dilynwch Iesu sydd wedi ein creu ni’n gyfartal ac sydd wedi prynu bob un ohonom ni’n rhydd ar y Groes.

Pobi: dechrau’r daith – torth wen

Leave a reply

Fis Hydref 2017 fe gaeodd cwmni Morris Bros, Cwm-y-Glo. Roedd ganddyn nhw siop rownd y gornel i’n tŷ ni felly ers blynyddoedd roeddem ni’n prynu bara yno sawl gwaith yr wythnos. Bellach mae’r cwmni wedi ail-sefydlu mae’n debyg ond ar raddfa lai ac yn anffodus nid yw’r siop yng Nghaernarfon wedi ail-agor. Roedden nhw’n gwneud chwip o dorth wen dda ac roedd eu torth frown yn neis hefyd.

Pan gaeodd Morris Bros yng Nghaernarfon doedd newid i nôl bara o unig bopty arall y dre ddim yn ymarferol – maen nhw mewn rhan o’r dre dydyn ni ddim yn pasio’n aml a beth bynnag dydy eu bara ddim gymaint â hynny’n well na bara’r archfarchnad. Mae bara Morrisons fymryn yn well na bara Tesco ond y gwir amdani yw bod bara’r archfarchnad yn sâl iawn. Dwi’n credu mai Lidl ydy’r archfarchnad sy’n gwneud y bara gorau … ond nid oes Lidl yng Nghaernarfon.

Rheswm arall i osgoi bara o’r archfarchnadoedd yw eu bod yn cynnwys pob math o gynhwysion di-angen. Dyma restr cynhwysion torth wen arferol o’r archfarchnad:

Wheat Flour (with calcium, iron, niacin (B3) and thiamin (B1)), Water, Yeast, Salt, Soya Flour, Vegetable Oils (Rapeseed, Sustainable Palm), Emulsifiers: E471, E472e, E481; Vinegar, Preservative: Calcium Propionate; Flour Treatment Agent: Ascorbic Acid (Vitamin C). 

14 o gynhwysion yn cynnwys rhai artiffisial. Er fod y bara isod yn cynnwys 6 o gynhwysion mae bara yn ei hanfod yn gallu cael ei wneud gyda dim ond tri – blawd, dŵr a halen.

Beth oedd yr ateb felly? Wel, dechrau pobi bara ein hunain siŵr iawn!

Er ein bod ni’n byw bywydau reit brysur rydym ni’n ffodus ein bod ni’n gweithio o adref – ‘da ni allan rhywbryd bob bore a bob pnawn yn ymweld a chyfarfod pobl – ond adre mae’r swyddfa ac felly rydym ni mewn ac allan o’r tŷ trwy’r dydd ac roedd gweithio mewn patrwm o bobi mewn i’r diwrnod yn bosib i ni beth bynnag. Efallai nad ydy pobi yn ystod yr wythnos yn bosib i lawer o bobl – beth am fentro arni ddydd Sadwrn felly?

Ar ôl tipyn o arbrofi a tipyn o lanast a tipyn o amynedd gan Menna dwi’n meddwl mod i (ar ôl tri mis) wedi setlo ar dorth wen burum dwi’n hapus ag e. Dwi’n nodi mae torth furum yw hwn oherwydd mod i newydd ddechrau’r broses o ddysgu sut i bobi gyda lefain (sourdough) … mwy am hynny rhywbryd eto.

Cynhwysion
300g Blawd Cryf Gwyn
200g Dŵr llugoer
7g Burum Cyflym
7g Halen
7g Siwgr
30g Olew Olewydd

Dull

  • Cymysgwch y cynhwysion yn dda.
  • Tylunio’r toes am 10 munud gyda llaw neu am 6 munud mewn peiriant stand mixer gyda’r dough hook mlaen. Mae rhai hand mixers yn dod efo dough hooks ond dydy hand mixers hyd yn oed gyda’r dough hook ddim yn gweithio’r toes ddigon ar gyfer gwneud bara. Er bod rhywbeth therapiwtig am dylunio toes gyda llaw dwi wedi gweld fod defnyddio peiriant yn gynt ac, yn allweddol, yn gwneud llawer llai o lanast!
  • Rhoi’r toes mewn powlen a’i orchuddio.
  • Gadael i’r toes ddyblu mewn maint – os ydy eich tŷ yn gynnes gall hyn gymryd cyn lleied ag awr, ond gallai gymryd cymaint â 4 awr.
  • Troi’r toes allan a churo’r aer allan ohono.
  • Ei siapio fel pêl dynn, ei osod ar bapur greaseproof a’i orchuddio eto a’i adael am 45 munud.
  • Yn y cyfamser cynheswch y popty i 225C a gosod oven tray ynddo i gynhesu ac oven tray arall ar waelod y ffwrn.
  • Ar ôl tua 45 munud codwch y papur greaseproof sydd a’r bara arno a’i osod ar yr oven tray sydd wedi bod yn cynhesu.
  • Glychwch wyneb y toes, gwasgarwch ychydig o flawd ar wyneb y toes ac yna ei sgathru gyda chyllell siarp.
  • Rhowch y trey a’r toes arno yn y ffwrn a thywallt rhywfaint o ddŵr ar y trey arall sydd ar waelod y ffwrn i greu stêm. Caewch y popty yn sydyn.
    Ar ôl 10 munud rhowch y ffwrn i lawr i 200C a phobi am 20 munud arall (felly pobi am 30 munud i gyd).
  • Bydd y dorth yn barod pan fydd o leiaf 96C tu mewn. Mae cael themometr yn handi i wybod yn sicr ei fod wedi gorffen pobi yn y canol.
  • Cewch eich temtio i ddechrau bwyta’r dorth yn syth ond gadewch iddo orffwys ar wire rack am awr.

Dyna ni – lot haws nag y mae’n swnio! Ewch amdani.

Teyrnged i Euros Wyn Jones

Leave a reply

Rydw i dal mewn sioc yn dilyn y newyddion trist am farwolaeth sydyn Euros Wyn Jones. Dim ond ers rhyw ddeg mlynedd rwy’n adnabod Euros ond bu’n ddylanwad mawr a cyson arna i yn ystod y blynyddoedd hynny.

Y cyswllt cyntaf ges i gydag Euros oedd yn ystod yr ymgyrch am Goleg Ffederal Cymraeg (yr ymgyrch arweiniodd i sefydlu’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol). Roedd Euros yn frwd dros yr ymgyrch ac yn arbennig yn ei weld fel rhan o’r ateb i warchod addysg ddiwinyddol a Beiblaidd Cymraeg i’r dyfodol. Yna pan wnes i ddechrau’r broses fy hun o gael fy hyfforddi i’r Weinidogaeth roedd Euros yn un o fy athrawon yn y Coleg Gwyn. Er i mi ddysgu rhai gwersi pwysig ymarferol gan y tiwtoriaid eraill, Euros oedd yn rhoi’r sylwedd i ni. Roedd yn byrlymu o ddyfnder a chyfoeth y traddodiad Calfinaidd Cymraeg. A gyda chyn lleied o fyfyrwyr yn y Coleg Gwyn ar y pryd roedd llawer o’r sesiynau yma yn rhai un-wrth-un felly yn naturiol roedd y seminarau a’r darlithoedd yn aml yn troi yn seiat brofiad cyfoethog iawn gydag Euros.

Wedi i mi gychwyn fy ngweinidogaeth yng Nghaersalem Caernarfon fe barhaodd Euros yn ffrind da i mi, ac i Gaersalem fel eglwys hefyd. Roedd yn pregethu gyda ni bob rhyw chwe mis ac yn aml yn sleifio i mewn i gefn y gynulleidfa yn oedfa’r nos os byddai’n digwydd pasio heibio ar y ffordd adref i Langefni ar ôl pregethu rhywle arall yn y bore a’r pnawn. Roedd yn gwbl gyfforddus gyda ni, Fedyddwyr, yng Nghaersalem sy’n bwysig i’w nodi dwi’n meddwl. Er ei fod yn Annibynnwr mawr ac o argyhoeddiad nid oedd yn enwadwr yn yr ystyr cul – roedd yn ystyried yr undeb ysbrydol rhwng Cristnogion o argyhoeddiadau tebyg yn rhywbeth pwysicach.

Dros y ddwy flynedd diwethaf roedd yn cynnal dosbarth Groeg yng Nghaersalem bob pnawn Gwener, ond doeddwn i ddim digon dewr i fentro i’r dosbarth fy hun. A dyna pryd y gwelais Euros y tro diwethaf – pnawn Gwener bythefnos yn ôl. Roedd Euros yno gyda’i ddosbarth Groeg a fi’n ymaflyd codwm gyda peipen ddŵr yn brysur yn llenwi ein pwll bedydd ar gyfer bedydd trochiad y Sul dilynol. Roedd Euros wrth ei fodd yn busnesa ac yn tynnu fy nghoes y byddai powlen fach o ddŵr yn dipyn llai o drafferth. Chwerthin mawr!

Braint arbennig hefyd oedd cyd-weithio gydag Euros dros y flwyddyn ddiwethaf ar y gyfrol Blas ar Gristnogaeth Cymru sef cyfrol olaf R. Tudur Jones y gwnaeth Euros ei golygu a sgwennu pennod clo iddi. Bu Euros yn pwyso ar Aled Davies a fi am flynyddoedd i’w chyhoeddi ac mae rhagluniaeth ryfedd nawr yn adrodd i ni ddod i’w chyhoeddi, o’r diwedd, ond dim ond rai misoedd cyn i Euros farw ac ugain mlynedd ers i Dr. Tudur farw yn sydyn ac annisgwyl hefyd.

Ond y prif reswm i Euros ddod yn ffrind yn fwy nag athro i ni oedd trwy ein cyfeillgarwch gyda Gwenno ei ferch, Dafydd ei fab-yng-nghyfraith a John a Falmai, rhieni Dafydd. Yn dilyn dwy brofedigaeth lem roedd y teulu wedi profi’n barod roeddem ni’n gweld mwy o Euros o amgylch y lle yn ardal Caernarfon wrth iddo warchod ei wŷr ac ati. A thrwy hynny daethom i weld fod Euros yn berson crwn a diddorol iawn – nid oedd dim byd sych am ei Galfiniaeth! Yn gricedwr, yn Eisteddfodwr, yn gogydd cawl cennin heb ei ail, ac yn wneuthurwr diod Ysgawen bendigedig! Mewn ffordd roedd yn Galfinydd cwbl uniongred wrth ymhyfrydu a chael blas wrth addoli Duw ym mhob peth, nid dim ond mewn pethau ysbrydol pur.

Dwi mynd i golli Euros fel ffrind ac fel cefn yng ngwaith y weinidogaeth. Mae Caersalem hefyd yn colli ffrind. Ond yn fwy pwysig mae’r teulu yn colli Tad arbennig iawn. Ond fel Cristnogion nid ydym ni’n galaru fel rhai heb obaith a daw’r gobaith hwnnw i’r amlwg yn y peth olaf y rhannodd Euros ar Facebook sef geiriau Ann Griffiths:

Henffych fore
Y caf ei weled fel y mae.

Man cyfarfod Cymru Fydd: Dyffryn Aman.

Leave a reply

Coleg Trefeca

Heddiw roeddwn i’n siarad mewn diwrnod hyfforddiant i Eglwys Bresbyteraidd Cymru yng Ngholeg Trefeca, cyfle a drodd yn daith bersonol ac annisgwyl. Wrth i mi yrru draw i Drefeca roeddwn i’n hel meddyliau ynglŷn â sut i agor y sesiwn – yn trio cofio rhyw hanesyn difyr am Howell Harris neu rywbeth tebyg. Ac yna dyma fi’n cofio fod gen i gysylltiad personol gyda’r lle oherwydd i Dad-cu dreulio cyfnod ar ddechrau ei hyfforddiant fel Gweinidog yno. Nid yn unig hynny ond rwy’n credu mai yno (neu o leiaf dan ddylanwad rhywun oedd yno gydag ef) y daeth i gredu yn Iesu fel Arglwydd a Gwaredwr go-iawn yn gyntaf. Er i Dad-cu gael ei adnabod maes o law fel un o arweinwyr y Mudiad Efengylaidd a Phregethwr grymus efengyl maddeuant fe ddechreuodd ei lwybr i’r weinidogaeth fel Sosialydd – aeth ymlaen yn wreiddiol fel ymgeisydd i’r Weinidogaeth fel ffordd o hyrwyddo’r efengyl gymdeithasol a dim byd arall … ond yna daeth y dröedigaeth.

Wrth hel yr atgofion yma dyma fi’n meddwl – beth am gymryd detour ar y ffordd nol i’r Gorllewin trwy rai o’r pentrefi lle’r oedd Tad-cu wedi gweinidogaethu ond llefydd lle nad oeddwn i (fel oedolyn o leiaf) erioed wedi ymweld â nhw.

Oni bai eich bod chi a rheswm i fynd trwy Gwm Tawe, topiau Dyffryn Aman ac ati, yna ni fyddai rhywun yn mynd trwy’r llefydd yma. Ardaloedd ôl-ddiwydiannol lle mae’r cymoedd yn cyfarfod y wlad, y Gymru ddi-gymraeg yn toddi i mewn i’r Fro Gymraeg. Ardal, tase chi’n cymryd cyllell ati, y byddech chi’n gallu edrych mewn i hanfod yr hyn sydd wedi gwneud Cymru’r hyn ydyw hi heddiw.

Workmens Hall, Garnant

Yn byllau glo, yn gapeli, yn glybiau cymdeithasol, yn ffwrnesi, yn aceri o dir diffaith ac yna yn sydyn cymuned a phawb yn byw ar ben ei gilydd mewn rhes ar ôl rhes o dai teras ond bellach dim arwydd fod gwaith i’r bobl yna. Ambell i Gapel Saesneg i weld fel petai gweithgaredd o’i mewn cyn pasio hanner dwsin o Gapeli Cymraeg yn edrych fel eu bod wedi cau. Ond erbyn hyn y “Welfare” a golwg yr un mor druenus â Siloh, Salem neu Smyrna.

Dirywiad cymdeithasol ac iddo bob math o haenau – ieithyddol, diwylliannol, diwydiannol ac wrth gwrs ysbrydol hefyd.

Wrth yrru trwy Gwaun-cae-gurwen stopiais i chwilio am y capel lle’r oedd Tad-cu yn Weinidog arni yn yr 1960au. Nid yn unig roedd wedi cau erbyn hyn ond roedd yr adeilad hefyd wedi ei dymchwel. Yr unig beth oedd ar ôl oedd pyst y giatiau a rhes o dai new build crand wedi eu codi ar y safle. Yn ystadegol mae dal yn ardal a nifer sylweddol yn siarad Cymraeg – dros 60%.

Ar y ffordd rhwng Cwmllynfell a Brynaman dyma basio hen blacard ‘Jonathan Edwards – Plaid Cymru’ ar ochr y ffordd a chofio mae yma – yn y gymuned ôl-lofaol hon – mae’r bleidlais gryfaf dros Blaid Cymru trwy’r wlad. Nid yn nhref Caernarfon lle mae’r Blaid yn dal gafael o drwch blewyn, nac ymhlith ffermwyr Meirionnydd na chapelwyr Môn lle mae’r Blaid i’w gweld yn stêl bellach; ond yma, yn hagrwch ôl-ddiwydiannol Dyffryn Aman. Yma mae pobl yn pleidleisio fesul berfa dros Adam Price a Jonathan Edwards – dros Blaid Cymru – dros blaid sy’n pregethu Annibyniaeth i Gymru. Beth mae hynny’n dweud wrthym ni? Tybed a’i yma, rhwng y cymoedd a’r wlad, rhwng y di-gymraeg a’r Cymry Cymraeg, rhwng ffydd ac anffyddiaeth, y mae Cymru yn teimlo’r catharsis a’r syched fwyaf am ddyfodol gwell a gwahanol? A’i argyfwng gwleidyddol sydd tu ôl i hyn? Argyfwng diwylliannol? Neu argyfwng ysbrydol? Cyfuniad o’r tri meiddiwn awgrymu.

Yn ddiweddar roedd Densil Morgan yn pregethu yng nghwrdd sefydlu Casi Jones ym Mangor ac un o’r pethau ddywedodd e oedd ei fod e’n caru Cymru … er gwaethaf ei hanghrediniaeth. Dyna i chi ddweud mawr. Mae’n hawdd caru pobl pan mae’r bobl yna’n debyg i chi, yn meddwl yn yr un ffordd a chi a byd olwg tebyg i chi. Ond mae’n cymryd rhywbeth i garu pobl sy’n meddwl yn wahanol i chi … hyd yn oed wedi gwrthod eich byd olwg chi. Ond eto caru yw’r gorchymyn a pharhau i dystio’n ffyddlon.

Golygfa o Mynydd Betws

Aeth Tad-cu i Drefeca fel Sosialydd a dod adref fel Efengylwr. Ar ôl can mlynedd o Sosialaeth a hanner can mlynedd o Gristnogaeth efengylaidd arallfydol (nid fod hynny yn wir am Efengyliaeth fy Nhad-cu cofiwch … er mae y consyrn ysbrydol oedd yn dod gyntaf bob tro, roedd yn credu fod y Beibl yn dysgu efengyl oedd yn newyddion da i’r person cyfan.) dydy Cymru ddim mewn lle gwell – os rhywbeth mae’r argyfwng yn dwysau. Tybed a’i trasiedi Cymru’r ganrif ddiweddaf oedd bod pobl wedi meddwl fod rhaid dewis rhwng mynd ar ôl lles materol neu ysbrydol pobl a chenedl? Rhai wedi mynd i lawr y llwybr sosialaidd … eraill wedi mynd i lawr y llwybr ysbrydol. Tybed a’i syched mawr yr hen ardaloedd dwi wedi teithio trwyddynt heddiw – a syched Cymru yn gyffredinol – yw cael clywed am newyddion da sy’n rhoi gwerth tragwyddol yn ôl i fywyd unigolion ond hefyd yn rhoi urddas a phwrpas iddynt yn y fan a’r Gymru hon lle y maen nhw’n byw hyd nes y daw?

Mae’n hen weledigaeth, ond dyma yw’r stori dwi dal i gredu ynddi a dyma’r stori wnaiff newid stori ein Cymru ni. Y stori am Deyrnas Dduw sydd ar gallu i newid bywydau unigolion, cymdeithas a chenedl gyfan.

Y ras arweinyddol a lle Plaid Cymru ar y sbectrwm dde-chwith

1 Reply

Un peth sydd wedi codi unwaith eto yn ystod etholiad arweinyddol Plaid Cymru yw’r cwestiwn am le’r Blaid ar y sbectrwm dde-chwith. Gyda Leanne yn glir ar y chwith, Adam efallai yn fwy tua’r canol erbyn hyn (er y byddai yn gwadu hynny!) â Rhun yn gwrthod cael ei diffinio yn ôl y sbectrwm dde-chwith draddodiadol.

Am sawl rheswm – personol a phroffesiynol – dwi ddim am ddweud yn gyhoeddus dros bwy fydda i’n pleidleisio – mae fy ffrindiau agos yn gwybod.

Fodd bynnag, dwi eisiau dweud rhywbeth am y ras a’r sgwrs o fewn y Blaid ar hyn o bryd. Felly pa beth well na rhannu rhywfaint am y sgwrs a fu rhwng R. Tudur Jones a Gwynfor un o’r troeon diwethaf i’r Blaid fod ar groesffordd – yn benodol gyda’r cwestiwn a oedd hi’n blaid ‘chwith’ neu’r blaid ‘trydedd ffordd’. Mae’r naratif, yn arbennig dylanwad Cristnogaeth ac arweinwyr Cristnogol ym Mhlaid Cymru wedi newid, ond eto mae’n rhoi blas i chi o wreiddiau rhai pwysleisiadau sydd dal i weld yn ideoleg a thraddodiad Plaid Cymru.

Rhai paragraffau allan o un o benodau fy PhD yw gweddill y blog yma…

Yn 1974, bu Tudur Jones yn ddylanwadol wrth i Blaid Cymru geisio penderfynu lle y safai ar y sbectrwm dde-chwith. Roedd Tudur Jones, fel Gwynfor, yn credu na ddylai Plaid Cymru ildio i rethreg yr oes, hynny yw datgan a oedd Plaid Cymru yn blaid “sosialaidd” ai peidio. Dywedodd Rhys Evans i Gwynfor ‘dan ddylanwad R. Tudur Jones… barhau i ddadlau mai’r ateb i Blaid Cymru oedd aros yn blaid ‘radical’ – plaid fyddai’n cyplysu cenedlaetholdeb a Christnogaeth…’. Gyda Gwynfor yn wynebu misoedd olaf ei lywyddiaeth hir roedd Tudur Jones, un o’i brif gynghorwyr, yn ddi-ildio ar y mater.

“I mi mae’r hen bwyslais ar gydweithrediad, ar gryfhau cyfrifoldeb bro ac ardal, ar geisio creu cymdeithas aml ganolog, gyda’r Wladwriaeth yn cymryd ei lle fel ffurf gymdeithasol ymhlith llawer o ffurfiau cymdeithasol eraill, a’r cwbwl trwy ei gilydd a chyda’i gilydd yn galluogi pobl i fyw’n rhydd a ffyniannus – i mi, mae’r athrawiaeth hon yn dal yn berthnasol. Ac mae hi hefyd yn athrawiaeth sydd, yn fy nhyb i, yn gorwedd yn esmwythach ar gydwybod y Cristion na’r un arall.”

Mae’r weledigaeth hon gan Tudur Jones yn adleisio dylanwad syniadaeth traddodiad yr Annibynwyr, sef y pwyslais ar osod cyfrifoldeb a hunanreolaeth i lawer o unedau bychain a lleol yn hytrach nac un uned fawr ganolog. Hefyd, gellir cyferbynnu’r weledigaeth hon gyda’r math o sosialaeth a oedd yn ei hamlygu ei hun ar y pryd yng ngweledigaeth yr adain chwith Brydeinig a Chymreig a hyrwyddai’r galw am genedlaetholi diwydiannau a’r angen am reoli’r economi’n ganolog. Hynny yw, math o sosialaeth a gynrychiolai werthoedd a oedd yn groes i bwyslais yr Annibynwyr ar sofraniaeth leol, ac yn fwyaf arwyddocaol roedd yn weledigaeth a filwriai yn erbyn y syniad o Gymru fel cenedl hunanreolus. Gwelwyd mwy o rinwedd mewn rheoli’r economi’n ganolog, ar lefel Prydain Fawr, gan bleidwyr sosialaeth. Mae hyn yn awgrymu rheswm posibl am ddrwgdybiaeth Tudur Jones o sosialaeth a’i wrthwynebiad i’r label ‘sosialaidd’ gael ei roi ar syniadaeth a pholisïau’r Blaid.

Gyda Phlaid Cymru yn ei chynhadledd yn 1981 yn ethol Dafydd Wigley fel ei llywydd newydd cyntaf ers 1945 yn ogystal â derbyn y cynnig i’r Blaid fabwysiadu’r safbwynt ‘sosialaidd-gymdeithasol,’ dyma weld dylanwad Gwynfor, ac felly Tudur Jones, i raddau helaeth iawn, yn dirwyn i ben. Erbyn 1981 gwelwyd gan rai bod gweledigaeth a dylanwad Tudur Jones a’r Anghydffurfwyr yn fwyfwy amherthnasol gan iddynt lynu at weledigaeth a welsant fel un Gristnogol a hynny mewn Cymru oedd yn brysur yn cael ei secwlareiddio.

Yn 1981 cyhoeddwyd adroddiad Comisiwn Ymchwil i ddyfodol syniadaethol Plaid Cymru. Argymhellwyd y dylai’r Blaid ‘ymlynu wrth fath o sosialaeth ddatganoledig wedi ei seilio ar y gymuned.’ Yn ôl Richard Wyn Jones roedd hwn yn ddatblygiad arwyddocaol oherwydd ei fod yn ‘bwrw heibio ymdrech trigain mlynedd gan brif feddylwyr y Blaid i hepgor labeli chwith/dde wrth geisio ffordd amgenach o leoli ei hathroniaeth wleidyddol.’ Dangoswyd bod Tudur Jones yn un o’r meddylwyr hynny a oedd erbyn 1981 yn perthyn i orffennol y Blaid, o leiaf yn syniadaethol. Fodd bynnag, dadleuodd Richard Wyn Jones fod y pylu a welwyd ar ddylanwad Ymneilltuaeth Tudur Jones wedi peri i Blaid Cymru golli ei hunig droedle diogel ac ‘wrth i Anghydffurfiaeth ymddatod… aeth y troedle’n un cynyddol ansicr. Ond pa dir neu droedle cymharol sicr oedd ar gael i sefyll arno wedyn? Dyna ddeilema canolog Plaid Cymru… gyda sawl opsiwn amgen – sosialaeth? Ewrop? – yn profi’r un mor ansad.’

Faint o amser mae’n cymryd i ti sgwennu pregeth?

Leave a reply

Bydd pobl yn gofyn i fi’n aml ‘faint o amser mae’n cymryd i ti sgwennu pregeth?’. Nid oes ateb syml. Fel arfer dwi’n cymryd un diwrnod gwaith i baratoi ar gyfer y Sul. Weithiau nid yw hynny’n bosib ac mae rhaid paratoi neges mewn awr neu ddwy bnawn dydd Sadwrn. Ond weithiau os nad oes gormod o alwadau eraill yr wythnos honno mae modd cymryd mwy ‘na diwrnod i baratoi (anaml iawn iawn mae hyn yn digwydd!). Felly i ateb y cwestiwn ‘faint o amser mae’n cymryd i ti sgwennu pregeth?’ mae’n cymryd faint bynnag o amser ac sydd gen i! Os oes gen i ddiwrnod i baratoi yna gwych. Ond os mai dim ond dwy awr sydd gen i yna rhaid gwneud y mwyaf o’r ddwy awr yna!

Dwi’n ffodus mai dim ond un bregeth newydd sy’n rhaid i mi baratoi bob wythnos, a dwi’n ffodus hefyd mod i’n cael wyth Sul rhydd y flwyddyn. Ond mae dal angen i mi baratoi 44 pregeth newydd bob blwyddyn. Mae hynny’n 352 o bregethau ers cychwyn fel Gweinidog. Dwi’n paratoi tua 1,500 o eiriau o nodiadau i bob pregeth felly cyfanswm o dros hanner miliwn o eiriau o nodiadau erbyn hyn – digon ar gyfer pump PhD! Dychmygwch faint o ddeunydd a nodiadau sydd gan Weinidogion sydd wedi bod yn pregethu ers dros hanner can mlynedd yn eu stydis!

Ond o ddifri, mae paratoi neges ffres newydd bob wythnos yn her, mae’n anodd ar adegau. Ond mae dwy egwyddor yn bwysig i fi. Y cyntaf yw gadael i’r Ysbryd Glân arwain. Roedd yna gyfnod lle roeddwn i’n mynd yn syth at lyfrau, esboniadau Beiblaidd a podcasts gan bregethwyr eraill – bron cyn mynd at y testun Beiblaidd ei hun. Roedd y pregethau hynny yn ddiflas a mwy fel darlithoedd na phregethau mewn gwirionedd. Bellach dwi jest yn treulio amser gyda’r testun Beiblaidd ei hun a gadael i’r Ysbryd Glân wneud i bethau neidio allan o’r testun. Dim ond wedyn dwi’n troi at esboniadau Beiblaidd. Gan nad ydw i yn deall yr ieithoedd gwreiddiol nac a rhyw lawer o wybodaeth am gyd-destun llawer o’r Beibl mae yn bwysig darllen beth sydd gan yr arbenigwyr i ddweud. Rhan fwyaf o’r amser mae’r esboniadau Beiblaidd yn ategu’r hyn oedd wedi sefyll allan i mi. Ond weithiau, rhaid cyfaddef, fod rhaid i mi ail-ystyried rhai pethau ac ail-sgwennu peth o’r nodiadau oherwydd mod i wedi cam-ddeall y testun.

Yr ail ddisgyblaeth wrth baratoi pregeth yw cofio mae rôl y pregethwr yw dod a Gair Duw yn fyw i bobl heddiw. Nid rôl pregeth yw jest esbonio’r testun Beiblaidd yn sych a strêt. Os ydych chi am wneud hynny ma’ ‘na man i’ch praidd aros adre yn darllen esboniadau Beiblaidd. Rhaid i bregeth gyd-destunoli y testun. Gweld beth sydd gan y testun i ddweud wrth bobl heddiw. Dyna pam dwi’n hoffi’r hen ddelwedd ynglŷn â’r pregethwr fel rhywun sy’n dal y Beibl mewn un llaw a’r papur newydd yn ei law arall. Os na fydd y pregethwr yn gwybod beth sy’n mynd ymlaen yn y byd, mewn cymdeithas ac ym mywydau ei braidd sut all bregethu’r Beibl i’r bobl yna yn effeithiol?

Ond fy ngwir broblem i yw diffyg amser i wneud unrhyw beth o’r hyn dwi wedi nodi uchod yn iawn. Neu efallai fod diffyg disgyblaeth yn fwy o broblem ‘na diffyg amser. Dwi’n ffeindio amser i wneud pethau llai pwysig a llai dyrchafol wedi’r cyfan … fel sgwennu’r blog yma!

Felly tymor yma dwi’n gobeithio bod yn fwy disgybledig wrth neilltuo un diwrnod penodol bob wythnos i weddïo, darllen y Beibl a pharatoi fy mhregethau. I warchod y diwrnod hwnnw bydd rhaid i mi fod yn fwy disgybledig i gael pob dim arall wedi ei wneud ar y diwrnodau eraill ac mi fydd rhaid i mi fod yn ddigon cadarn i ddweud “na” pan fydd pobl yn gofyn i mi wneud pethau eraill ar y diwrnod neu ofyn am gael cyfarfod ac ati.

Rhan fwyaf o wythnosau dydd Iau fydd y diwrnod hwnnw. Felly, helpwch fi! Os gallwch chi aros tan ddydd Gwener cyn fy e-bostio neu ofyn am gyfarfod, neu ofyn i mi wneud yr hwn a’r llall, bydd hynny yn help mawr.

Ar wythnos arferol dyma sut fydd fy mhatrwm gwaith yn gweithio tymor yma gobeithio:
Dydd Llun – diwrnod off/gofalu am Cadog
Dydd Mawrth – bugeilio / cyfarfodydd / manion gweinyddol
Dydd Mercher – gweithio i Gyhoeddiadau’r Gair
Dydd Iau – gweddi / astudio’r Beibl / paratoi at ddydd Sul
Dydd Gwener – bugeilio / cyfarfodydd / manion gweinyddol
Dydd Sadwrn – gorffen paratoi at y Sul (bore) / rhydd (pnawn)
Dydd Sul – oedfaon (bore, pnawn a nos … fel arfer)

Yn amlwg bydd rhaid ffeirio diwrnodau o gwmpas weithiau – ond dwi am drio cadw at y patrwm gwaith yma.

Ymaelodi â’r ymylon – ydy Cristnogion yn cael eu herlid yng Nghymru heddiw?

1 Reply

Mae’n debyg fod llawer o Gristnogion Cymraeg Cymru heddiw wedi eu magu yn y Gymru Anghydffurfiol – ein cyfraniad Cymreig ni at Christendom. Yr hyn oedd yn arferol i’r rhan fwyaf o Gymry Cymraeg hyd y genhedlaeth ddiwethaf oedd mynd i’r Capel. Roedd pawb yn “Gristion” ac roedd anffyddwyr yn bobl brin, roedden nhw ychydig yn od ac yn sefyll allan. Ond heddiw rydym ni’n byw mewn Cymru dra wahanol, rydym ni’n genedl secwlar. Y bobl sy’n sefyll allan, y bobl od bellach yw’r bobl sy’n arddel ffydd yn Iesu Grist. Gyda’r realiti yna’n gefnlen mae’n hawdd i ni fel Cristnogion feddwl ein bod ni’n mentro i dir dieithr newydd.

Ystyr Christendom yw “Gwledydd Cred”. Mae’n gysyniad sy’n mynd yn ôl i’r bedwaredd ganrif pan drodd Cystennin Fawr, yr Ymerawdwr Rhufeinig, at y ffydd Gristnogol. Yn sgil hyn daeth Cristnogaeth yn grefydd swyddogol yr Ymerodraeth, tiriogaeth oedd yn cynnwys y rhan fwyaf o Ewrop heddiw. Cyn y cyfnod yma roedd y ffydd Gristnogol yn ffydd oedd yn tyfu a lledu’n gyflym er gwaetha’r ffaith fod Cystennin yn erlid ac yn lladd Cristnogion. Mae’r rhan fwyaf o haneswyr yn tybio fod Cystennin, ar un llaw, wedi troi at y ffydd Gristnogol am resymau gwleidyddol. Ar y naill law, cred eraill ei fod wedi gweld nad oedd erlid Cristnogion yn bolisi llwyddiannus wrth geisio rhwystro lledaeniad a dylanwad y ffydd, felly gwell oedd eu hamsugno i mewn i’r Ymerodraeth – ‘if you can’t beat them, join them’.

Bu’r newid yma o fod yn ffydd “pobl yr ymylon” i fod yn ffydd y “sefydliad” yn newid cwbwl arwyddocaol sydd wedi taro cysgod dros hanes yr Eglwys Gristnogol dros y canrifoedd hyd ein dydd ni heddiw.

Dadleua llawer fod penderfyniad Cystennin wedi bod o fudd i’r ffydd Gristnogol gan fod ei dderbyniad swyddogol gan yr Ymerodraeth wedi hwyluso ei lledaeniad. Ond, mae eraill yn dadlau fod y datblygiad yn un negyddol, yn arbennig yn yr hir dymor, gan ei bod wedi mynd â’r Eglwys yn bell o’i gwreiddiau fel ffydd radical pobl yr ymylon.

Heddiw, mae llawer o ddiwinyddion ac arweinwyr Eglwysig yn ceisio ailddarganfod sut mae bod yn wir Eglwys Crist mewn cyd-destun ôl-Christnedomaidd wrth edrych sut eglwys oedd yn bodoli yn y byd cyn-Christenomaidd. Un ymateb i’r newid hwn yw ceisio dal gafael yn yr ychydig sy’n weddill o’r byd Christendomaidd sy’n prysur ddiflannu. Clywir am Gristnogion yn honni eu bod yn cael eu herlid oherwydd nad ydynt yn cael yr un safle o ffafriaeth mewn cymdeithas fel ag yr oeddent genhedlaeth yn ôl. Caiff yr awgrym fod Cristnogion yn cael eu herlid yn y wlad yma ei leisio’n llawer rhy aml ac mae’n haeriad sy’n bychanu Cristnogion a wynebant wir erledigaeth mewn rhannau eraill o’r byd.

Nid drwy strancio a gwrthod gollwng gafael yn Christendom y mae dygymod â’r newid – ond yn hytrach drwy ailddarganfod calon Cristnogaeth, sef ffydd radical pobl yr ymylon.

Wrth edrych ar lyfr yr Actau gwelwn sut y mae Eglwys Iesu Grist yn trefnu ei hun, yn byw ac yn tyfu mewn hinsawdd ysbrydol a diwylliannol sy’n ddigon tebyg i’n hoes ni heddiw. Cyfnod lle nad oedd llawer yn gwybod am Iesu, cyfnod lle’r oedd y mwyafrif yn dwyfoli arian, enwogion ac yn gaeth i ofergoelion. Gwelir ffydd bendant a diwyro yn efengyl Iesu Grist, gwelir dibyniaeth ar waith yr Ysbryd Glân a hefyd gwelir Cristnogion yn byw allan eu ffydd. Wrth ailddarganfod y symlrwydd a welir yn yr Eglwys Fore yn yr Actau y darganfyddwn ni sut mae byw fel Cristnogion yn y Gymru ôl-Christnedomaidd sy’n agor o’n blaenau.

Nid oes yn rhaid i ni ofni wrth gamu i mewn i’r anghyfarwydd, ond yn hytrach rhaid i ni weld y cyfan fel her gyffrous, gan fynd ymlaen yn hyderus oherwydd fod Iesu wedi addo adeiladu ei Eglwys.

Efallai y bydd trafod y cwestiynau isod o gymorth wrth geisio adnabod y gwahaniaeth rhwng cael ein herlid fel Cristnogion a dygymod â byw fel Cristion mewn oes lle mae’r ffydd Gristnogol ar y cyrion eto.

1. Mae fy rhyddid fel Cristion yn cael ei beryglu oherwydd:
a.) Fy mod i’n cael fy rhwystro rhag mynd i le o addoliad o fy newis i.
b.) Bod eraill yn cael dewis mynd i le o addoliad o’u dewis nhw.

2. Mae fy rhyddid fel Cristion yn cael ei beryglu oherwydd:
a.) Nad ydw i’n cael priodi’r un a garaf er bod fy Eglwys yn fodlon bendithio’r briodas.
b.) Bod y wladwriaeth yn gwrthod gorfodi fy nghred bersonol i ynglŷn â phwy ddylai gael priodi pwy ar y boblogaeth yn gyffredinol.

3. Mae fy rhyddid fel Cristion yn cael ei beryglu oherwydd:
a.) Nad oes hawl gen i weddïo’n bersonol.
b.) Nad oes hawl gen i orfodi eraill i ymuno â’m gweddïau cyhoeddus.

4. Mae fy rhyddid fel Cristion yn cael ei beryglu oherwydd:
a.) Nad yw fy nghymuned ffydd i yn cael adeiladu tŷ addoli yn fy nghymuned.
b.) Fod crefyddau eraill yn cael hawl i adeiladu tai addoli yn fy nghymuned.

Y tebygrwydd yw eich bod chi wedi ateb ‘A’ i’r rhan fwyaf o’r cwestiynau, sy’n dangos nad ydym ni fel Cristnogion Cymraeg yn cael ein herlid mewn gwirionedd. Yn hytrach, problem llawer o Gristnogion yw dygymod â’r sefyllfa newydd lle nad yw’r ffydd Gristnogol yn cael y safle breintiedig fel yr oedd hi yn y gymdeithas.

Dylem weld hyn fel her i ni ddychwelyd at Gristnogaeth radical Feiblaidd yn hytrach na’i weld fel bygythiad.

Bobi Jones (1929 – 2017)

Leave a reply

Llun: Llenyddiaeth Cymru / Marian Delyth

Ddiwedd Tachwedd bu farw R.M. (Bobi) Jones un o ysgolheigion Cristnogol mwyaf ail hanner yr ugeinfed ganrif yng Nghymru. Roedd yn academydd wrth ei alwedigaeth, yn llenor o bwys, yn bencampwr dros ddysgu Cymraeg i oedolion ac yn amddiffynnydd digyfaddawd o’r traddodiad Calfinaidd Cymreig.

Pan oeddwn i’n blentyn roedd llawer o sôn am Yncl Bobi ac Anti Beti. Maes o law, a finnau yn fy arddegau hwyr, ces y fraint o gael Yncl Bobi ynghyd â’i gyfaill Geraint ‘Gruff’ (yr Athro Geraint Gruffydd) yn athrawon ysgol Sul arnaf. Cofiaf yn arbennig eu cyfres yn ein harwain drwy Lyfr yr Actau gyda’i mewnwelediadau difyr am gefndir a chyd-destun gwleidyddol a diwylliannol cyfnod y Beibl ac yna eu gallu i dynnu’r wers at fan lle’r oedd yr hanes bob tro yn gosod her i’r Cristion ac i’r eglwys heddiw. Dynion agos atoch, gostyngedig a hawdd eu dilyn oedd Bobi a Geraint yn yr ysgol Sul.

Wel, am sioc wrth fentro darllen un o gyfrolau Bobi am y tro cyntaf pan oeddwn yn y Brifysgol. Roedd y gwerinwr agos atoch roeddwn i wedi fy magu yn ei gwmni yn yr ysgol Sul wedi troi’n athrylith oedd yn ymdrin â’i destun mewn modd y tu hwnt i’m deall a’m gallu syml i. Dyma brawf fod Bobi mewn gwirionedd yn athro wrth reddf – gwyddai pryd roedd angen i Yncl Bobi siarad a gwyddai hefyd pryd roedd y llwyfan yn barod i wrando ar R.M. Jones. I unrhyw un sy’n awyddus i ddechrau deall campweithiau academaidd Bobi mae cyfrol Eleri James, Casglu Darnau’r Jig-so: Theori Beirniadaeth R.M. (Bobi) Jones, yn fan cychwyn da a mawr yw ein diolch i Eleri am fentro cyflwyno theorïau mawr Bobi i ni feidrolion.

Dysgu Cymraeg
Magwyd Bobi yng Nghaerdydd ar aelwyd hollol Saesneg. Roedd ei dad-cu a’i fam-gu ar ochr ei dad yn medru’r Gymraeg ond, yn ôl yr arfer ym Merthyr Tudful ar y pryd, dewiswyd magu’r genhedlaeth nesaf yn Saesneg ac felly collwyd y Gymraeg. Yn yr ysgol uwchradd yn Cathays y daeth Bobi i gyfarfod â’r Gymraeg am y tro cyntaf. Dewisodd Sbaeneg i gychwyn ond fe’i heriwyd gan y prifathro ar y diwrnod cyntaf: “Listen to me. I’m an Englishman from Lancashire. And even I know what ‘good night’ is in Welsh.” Ac erbyn drannoeth roedd wedi symud o’r dosbarth Sbaeneg i’r dosbarth Cymraeg. Aeth ymlaen i astudio’r Gymraeg yn y Brifysgol, a maes o law peidiodd â gweld ei hun fel dysgwr ac fe ddaeth y Gymraeg yn iaith gyntaf iddo.

Y profiad hwn a sbardunodd ei ymdrechion i hybu’r gwaith o ddysgu Cymraeg i oedolion. Yn ôl ei gyffes ei hun roedd yn agnostig gwleidyddol, ac er bod posteri Plaid Cymru i’w gweld yn glir ar ei dŷ yn Llangawsai adeg pob etholiad a’i fod wedi cefnogi rhai o ymgyrchoedd Cymdeithas yr Iaith (ac wedi gwrthod gwahoddiad i fynd am de i Balas Buckingham ar ôl rhoi gwersi Cymraeg i Carlo) dewisodd sianelu ei egni i’r ymdrechion i ddysgu Cymraeg i oedolion – yn benodol trwy gyfrwng CYD – Cymdeithas y Dysgwyr.

Tröedigaeth
Fe’i magwyd yn gapelwr mewn cyfnod pryd yr oedd cysylltiad agos, yn arbennig yn ne Cymru, rhwng yr efengyl Gristnogol a Marcsiaeth. Ac felly tra oedd yn y Brifysgol, ar ôl yr Ail Ryfel Byd, swm a sylwedd ei Gristnogaeth oedd arddel heddychiaeth ac ymgeisio at ryw fath o foesoldeb cyffredinol. Roedd y cyfan yn faterol iawn heb lawer o ystyriaeth i’r goruwchnaturiol. Ond wrth ddarllen gwaith Saunders Lewis dechreuodd gymryd y posibilrwydd o’r goruwchnaturiol o ddifri am y tro cyntaf. Y flwyddyn allweddol oedd 1952. Roedd newydd briodi â Beti ac roeddent yn byw yn Llanidloes. Un Sul aeth i’r oedfa ac roedd y gweinidog yn darllen y Gair cyn y cymun o Luc 22:21 – “Wele law yr hwn sydd yn fy mradychu gyda mi ar y bwrdd.” Ac meddai Bobi: “Stopiodd, oedodd ychydig, ac yn yr eiliadau yna, mewn bwlch rywsut, drwy’r Ysbryd Glân, fe ddaeth Iesu Grist yn fyw yn fy nghalon.”

Bu ei dröedigaeth yn gyfrwng i ddyfnhau ei wreiddiau Cymraeg a Chymreig gan fod ei ffydd newydd efengylaidd wedi agor y drws iddo i’r traddodiad Cristnogol Cymreig. Yn gyffredinol ei arwyr mawr oedd Awstin, Luther a Chalfin ond, yng Nghymru, y ffigwr a fu’n arwr ac yn gydymaith defosiynol iddo trwy’r blynyddoedd oedd William Williams, Pantycelyn. O ran ei gyfoeswyr bu ei gefnder, y Parch Geoff Thomas, yn ddylanwad arno – yn arbennig felly wedi iddo ddychwelyd i Gymru yn yr 1960au ar ôl derbyn hyfforddiant yng ngholeg diwinyddol enwog Westminster, Philadelphia oedd yn fagwrfa i’r dadeni Calfinaidd ar y pryd. Dylanwad mawr arall oedd y pregethwr Martyn Lloyd-Jones, a bu’n gŵyn gyson gan Bobi nad oedd Dr Martyn yn cael sylw haeddiannol yng Nghymru ag ystyried mai ef oedd yr awdur Cymreig â’r gwerthiant mwyaf ar ei gyfrolau yn rhyngwladol. Debyg iawn mai ffordd anuniongyrchol o brotestio nad oedd y safbwynt efengylaidd clasurol yn cael sylw haeddiannol gan y Gymru gyfoes oedd hyn.

Gras Cyffredin a Sofraniaeth y Sfferau
Yn y byd academaidd darganfu yn R. Tudur Jones enaid hoff cytûn, yn arbennig oherwydd dylanwad Calfinwyr yr Is-Almaen. Daeth Bobi a Tudur fel ei gilydd dan ddylanwad unigolion fel Kuyper a Dooyweerd oedd yn hyrwyddo ffurf ar Galfiniaeth oedd yn cyflwyno fframwaith diwinyddol i’r Cristion ymhél â phynciau fel gwleidyddiaeth, llên, y gyfraith a diwylliant yn gyffredinol.

Mae dau gysyniad o’r traddodiad Calfinaidd yn haeddu sylw penodol gan eu bod yn gysyniadau roedd Bobi yn achub ar bob cyfle i siarad amdanynt. Y cyntaf oedd athrawiaeth Gras Cyffredin. Yn ôl yr athrawiaeth hon, mae gras yn syrthio ar bawb yn ddiwahân – nid yw Duw’n penderfynu pwy gaiff dderbyn bendithion cyffredinol gras. Yn ôl Bobi yr athrawiaeth hon sy’n esbonio bodolaeth llenorion Cristnogol ofnadwy a llenorion seciwlar disglair. Hynny yw, mae yna fendithion o ras Duw yn syrthio ar bawb – yn gredadun neu beidio a dyna sy’n gwneud diwylliant yn bosib.

Yr ail wedd ar ddiwinyddiaeth y traddodiad Calfinaidd a hawliodd sylw Bobi oedd athrawiaeth sofraniaeth y sfferau. Dadleuai Bobi fod gan Dduw ordinhadau ar gyfer bywyd cymdeithasol dyn. Mae i bob sffêr, o’r ‘teulu’ i’r ‘gwleidyddol’ i ‘iaith’ a hyd yn oed ‘chwaraeon,’ ei hannibyniaeth a’i sofraniaeth ei hun ond credai mai i Dduw, yn y bôn, y perthyn pob sofraniaeth. Mae i bob sffêr felly gyfrifoldeb uniongyrchol i Dduw ac nid i unrhyw sffêr arall. Felly, mae hon yn athrawiaeth sy’n dadlau yn erbyn i’r sffêr Eglwysig ddylanwadu ar y sffêr ddiwylliannol neu wleidyddol, dyweder, na’i rheoli. Mae hefyd yn gwarchod annibyniaeth yr eglwys oddi wrth y wladwriaeth.

Gwaddol
Mae rhai wedi awgrymu fod cyfundrefn Galfinaidd Bobi yr un mor ddamcaniaethol a haearnaidd ag athrawiaeth y dyneiddwyr modern y taranai’n aml yn eu herbyn. Gellir gwerthfawrogi hefyd sut y bu i rai nad oedd yn rhannu profiad Cristnogol Bobi deimlo ei fod ar adegau yn awgrymu fod eu diffyg profiad ysbrydol hwy yn golygu fod eu dirnadaeth o’r byd rywsut yn gyfyngedig ac anghyflawn. Gellir hefyd weld tuedd tuag ag sectyddiaeth ynddo wrth gyffredinoli am eglwysi a Christnogion nad oedd yn rhannu ei union olygiad ef o’r ffydd.

Ond drwodd a thro roedd Bobi nid yn unig yn arloeswr yn ein llên ond hefyd yn un o amddiffynwyr y ffydd mewn oes pan oedd llawer, yn arbennig yn y byd academaidd, yn prysur anghofio ein gwaddol Cristnogol. Ac mae’n amhosib deall ein stori ni fel Cymry heb ystyried cyd-destun y gwaddol Cristnogol. Ni ellir gwneud synnwyr o stori’r Cymry heb roi ystyriaeth lawn i’r Ysbryd Glân fel ffactor hanesyddol – dyma a wnaeth Bobi a dyna pam y mae ei waith a’i ddylanwad mor bwysig.

Ar achlysur ei angladd ni chlywyd sôn am ei raddau, ei gyhoeddiadau na’r hyn a gyflawnodd gydol ei yrfa. Beth a gafwyd, yn syml iawn, oedd pregeth am ei Arglwydd a’i Waredwr.

Cyhoeddwyd yn wreiddiol yn Cristion (Ionawr / Chwefror 2018 | Rhifyn 206)

Beth yn union yw’r “newyddion da” Cristnogol?

Leave a reply

Dros y flwyddyn diwethaf yn Caersalem rydym wedi bod yn gweithio trwy Llythyr 1af Paul at y Corinthiaid. Penwythnos yma rydym ni wedi dod at ddiwedd y llythyr – at y crecendo ac at y prif beth mae Paul eisiau’r Corinthiaid gymryd sylw ohono fe. Gan fod y neges yma yn bwysig, ond hefyd yn hawdd i’w gam-ddeall, dwi wedi penderfynnu rhoi cynodeb o’r neges ar y blog mewn du a gwyn.

Ym mhennod 15 mae Paul yn dweud ei fod eisiau atgoffa’r Corinthiaid o’r “newyddion da” wnaeth e rannu gyda nhw. Mae’n dweud mae’r “newyddion da” yma yw “sylfaen eu ffydd” ac mai dyma sy’n eu “hachub” nhw. Ac mae’n gofyn y cwestiwn miniog ond pwysig:

“Dw i’n cymryd eich bod chi wedi credu go iawn,
dim ‛credu‛ heb wir feddwl beth roeddech chi’n ei wneud.” Ad. 2

Yn ein diwylliant Cymraeg mae Gwenallt yn enwog am aralleirio her Paul:

“Gwae i ni wybod y geiriau heb adnabod y Gair.”

Ac fel bod dim camddealltwriaeth mae Paul yn mynd i esbonio’n reit fanwl beth yn union ydy’r “newyddion da” yma. Mae’r grynodeb yn dechrau gyda’r cymal:

“Y prif beth wnes i ei rannu gyda chi oedd beth dderbyniais i, sef: bod y Meseia wedi marw dros ein pechodau ni, fel mae’r ysgrifau sanctaidd yn dweud.” Ad. 3

Mae’n bwysig sylwi fod Paul yn dechrau gyda’r diagnosis – yn sôn am bechod – y broblem yna sydd yn y byd ac yn ein calonnau ni. Ac mae’n bwysig sylwi ei fod yn dweud fod y Meseia – Iesu – wedi marw dros ein pechodau. Mae hynny’n golygu fod maddeuant ar gael ac fod perthynas gyda Duw yn bosib.

Ond dyma dwi am gael ni i weld: dim ond dechrau y “newyddion da” yw hyn i Paul.

Wrth geisio crynhoi beth yw’r “newyddion da” mae’r eglwys wedi tueddu i ddechrau a gorffen esbonio’r “newyddion da” drwy ddweud mai swm a sylwedd y newyddion da yw fod ‘Iesu wedi marw dros ein pechodau.’ Ddim mod i eisiau gwneud yn fach o waith Iesu ar y Groes – ddim o gwbl. Ond mae gymaint mwy ‘na hynny i’r “newyddion da” yn does? Yn dilyn y Groes fe ddaw’r atgyfodiad! A dwi’n meddwl mae wrth feddwl am yr atgyfodiad y down ni at graidd beth yw’r “newyddion da” ym meddwl Paul.

Nid dim ond atgyfodiad Iesu mae Paul yn siarad amdano, ond atgyfodiad pawb sydd wedi credu yn Iesu. A dyma yw craidd y “newyddion da” yn ôl Paul. Yn dilyn buddugoliaeth Iesu ar y Groes a maddeuant pechodau fe atgyfododd Iesu. Ac mae atgyfodiad Iesu yn golygu fod atgyfodiad hefyd mynd i ddod i bawb sy’n credu yn Iesu. Dyma yw’r “newyddion da”.

Y newyddion da sydd efallai wedi ei golli neu ei gam-ddeall gan Gristnogion, yn llawn gymaint a pobl sydd ddim yn Gristnogion, mewn degawdau diweddar. Mae’n debyg fod Paul yn mynd i drafferth yn y bennod dan sylw i esbonio’n fanwl wrth y Corinthiaid beth yw’r atgyfodiad gan eu bod, yn debyg i lawer o bobl heddiw, wedi cam-ddeall yr atgyfodiad. Mae yna duedd i feddwl am y byd yma fel byd corfforol, ond wedyn meddwl am fywyd ar ôl marwolaeth fel byd cwbl ysbrydol.

Mae Cristnogion cyn waethed â neb am gredu yr hollt yma rhwng y corfforol a’r ysbrydol wrth siarad yn sentimental am fywyd tu hwnt i’r bedd.

Mae pob Cristion yn credu mewn “bywyd tu hwnt i’r bedd” … ond os ydych chi’n holi’n fanylach ffeindiwch chi fod llawer o Gristnogion yn meddwl mae rhyw fywyd ysbrydol yn unig yw’r “bywyd tu hwnt i’r bedd”. Byddwch chi’n clywed Cristnogion, cymaint â neb arall, yn dweud pethau fel bod pobl sydd wedi marw nawr yn byw yn y cymylau gyda’r angylion fel ysbrydion yn edrych i lawr arnom ni.

Ond beth mae’r Beibl yn esbonio fan hyn, fel mewn sawl man arall yw fod Iesu, ar ôl iddo farw, heb ddod yn ôl fel ysbryd. Ond fe wnaeth e atgyfodi yn llythrennol. Roedd e’n wahanol – yn sicr – ond roedd e wedi atgyfodi yn gorfforol. Ac mae’r Beibl yn dysgu’n glir fod yr un peth mynd i ddigwydd i bawb sydd wedi credu yn Iesu.

Bydd pawb sy’n credu hefyd yn atgyfodi yn llythrennol. Nid symud o gorff corfforol i gorff ysbrydol byddwn ni. Ond atgyfodi mewn corff corfforol newydd ond y tro hwn corff fydd yn ddi-bechod, heb salwch, heb boen a ddim yn gorfod wynebu marwolaeth.

Ond trwy’r rhan fwyaf o’r ugeinfed ganrif mae’r eglwys, gan gynnwys llawer o Gristnogion “efengylaidd”, wedi dod dan ddylanwad Platoniaeth. Syniadau oedd yn dysgu fod y byd hwn yn fyd corfforol sydd wedi ei lygru gan bechod ac mai pennaf bwrpas y ffydd Gristnogol yw credu yn Iesu er mwyn dianc i fywyd tragwyddol ysbrydol.

Ond mae’r Beibl mewn gwirionedd yn dysgu rhywbeth gwahanol … a gwell!

Mae atgyfodiad Iesu yn golygu y bydd pawb sy’n credu yn ei enw yn atgyfodi hefyd. Ac mae’r Beibl yn dweud llawer mwy am Iesu yn dod i lawr o’r nefoedd nac amdanom ni yn mynd i fyny i’r nefoedd. A pan ddaw Iesu yn ôl bydd yn rhoi popeth yn iawn a chreu daear a nefoedd newydd. Un o fy hoff rannau i o’r Beibl yw’r sneek peak rydym ni’n cael yn Datguddiad 21 o sut fydd hi ar ôl i Iesu ddod yn ôl

Yna gwelais nefoedd newydd a daear newydd. Roedd y ddaear a’r awyr gyntaf wedi diflannu. Doedd y môr ddim yn bodoli ddim mwy.

Dyma fi’n gweld y ddinas sanctaidd, y Jerwsalem newydd, yn dod i lawr oddi wrth Dduw yn y nefoedd. Roedd yn edrych fel merch ifanc wedi’i gwisgo’n hardd ar gyfer ei phriodas.

Wedyn clywais lais o’r orsedd yn cyhoeddi’n glir,
“Bellach mae pabell Duw yng nghanol y bobloedd. Bydd yn byw yn eu canol nhw, a byddan nhw’n bobl iddo. Bydd Duw ei hun gyda nhw, a fe fydd eu Duw nhw.

Bydd yn sychu pob deigryn o’u llygaid nhw.
Fydd dim marwolaeth o hyn ymlaen,
dim galaru,
dim wylo,
dim poen.
Mae pethau fel roedden nhw wedi mynd.”

Dyma’r Un oedd yn eistedd ar yr orsedd yn dweud,
“Edrychwch! Dw i’n gwneud popeth yn newydd!”

Dyma yw’r “newyddion da”!

Ydy mae Iesu wedi ein achub ar y Groes o bechod ac effeithiau pechod. Ond trwy ei atgyfodiad mae wedi ein achub ni i fywyd newydd mewn daear a nefoedd newydd fydd heb alaru, wylo na phoen. Mae Iesu wedi atgyfodi yn barod fel rhyw fath o sneek peak a taster o beth fydd yn ein disgwyl ni.

“Ond, y gwir ydy bod y Meseia wedi’i godi yn ôl yn fyw! Mae e fel y ffrwyth cyntaf i ymddangos adeg y cynhaeaf – fe ydy’r cyntaf o lawer sy’n mynd i gael eu codi.” Ad. 20

I chi sy’n garddio mae’r ddelwedd yna’n gwneud synnwyr. Mae rhyw gyffro mae’n siŵr o flasu’r mefus cyntaf sy’n tyfu yn eich gardd, ac yna y disgwyl ymlaen i flasu’r gweddill yn ystod yr haf. I ni sydd ddim yn garddio gadewch i fi foderneiddio’r ddelwedd. Rai wythnosau yn ôl yn yr ŵyl fwyd roeddem ni’n mynd o amgylch y stondinau i flasu tasters o’r gwahanol fwydydd. Digon o flas i godi archwaeth ynoch chi am fwy. Ar ôl blasu’r taster, ac yna prynu’r cynnyrch, roedd yna ddisgwyl ymlaen yn eiddgar i gael cyrraedd adre i gael mwynhau y wledd. Ac mae hynny yn ddarlun da i ni o’r “newyddion da” Cristnogol. Mae Iesu wedi atgyfodi fel rhagflas, fel taster, i ni o beth sy’n disgwyl pawb sy’n credu yn ei enw.

Dwi’n clywed lot o Gristnogion yn dweud pethau fel: “Heb Iesu, wn i ddim sut fasw ni wedi mynd trwy’r flwyddyn ddiwethaf yma.” Mae’r Cristion, fel pawb arall, dal i brofi dioddefaint yn y byd yma. Ond gan fod Iesu wedi atgyfodi mae’n cerdded gyda ni a rhoi nerth i ni trwy y dioddefaint. Ac mae gyda ni’r addewid, wrth gwrs, fod y dioddefaint yma rhyw ddydd mynd i ddod i ben.

Mewn maes arall, meddyliwch am yr anghyfiawnder yn y byd. Yn y byd toredig yma mi fydd yna wastad anghyfiawnder. Ond fel pobl gyda grym yr atgyfodiad yn byw ynom ni gallwn ni fod yn bobl sy’n sefyll dros gyfiawnder a rhoi blas o sut ddylai hi fod i bobl heddiw. Grym yr atgyfodiad oedd ar dân ym mywyd rhywun fel Martin Luther King Jr.

Ac mewn byd toredig, mae’r newyddion da yma fod Iesu wedi atgyfodi ac fod grym yr atgyfodiad eisoes yn torri trwyddo, wir yn “newyddion da”. Mae Iesu yn cynnig ein achub ni o faich euogrwydd a pechod. Ac mae ein achub ni i fywyd newydd … rydym ni’n cael rhagflas ohono fe yng nghanol y byd yma, ond y byddw ni’n ei brofi yn ei lawnder pan fyddw ni hefyd yn cael ein hatgyfodi.

Dwi’n cofio ein cyfaill Andy Ollerton yn dweud am y gobaith Cristnogol yn wyneb realiti y byd yma.

“If your a Christian this is as bad as it gets,
of your not a Christian this is as good as it gets”

Felly gai orffen drwy droi yn ôl at yr her mae Paul yn gosod i’r Corinthiaid.

“Dw i’n cymryd eich bod chi wedi credu go iawn,
dim ‛credu‛ heb wir feddwl beth roeddech chi’n ei wneud.” Ad. 2

Hynny yw, mae Iesu yn cyflwyno’r “newyddion da” i ni fel rhodd hael ac am-ddim. Ond fel pob rhodd a chynnig – mae’n rhaid ei dderbyn er mwyn ei fwynhau.