Y ffŵl cyfoethog (Luc 12:13-21)

Leave a reply

Mae yna lawer o sôn wedi bod ar y newyddion wythnos yma ynglŷn â pharatoadau Brexit. Yn arbennig manylion ynglŷn â sut mae’r llywodraeth, y gwasanaeth iechyd a chwmnïau trwy’r wlad wedi bod yn pentyrru nwyddau, bwyd, meddyginiaethau ayb. yn barod ar gyfer Brexit. Yn rhyfedd iawn, roeddwn i’n aros gyda fy rhieni wythnos ddiwethaf ar y ffordd i gyfarfod yn y De ac roeddwn i’n cysgu yn fy hen ystafell wely ac fe wnes i sylwi ar gwpwrdd rhyfedd yr olwg. Dyma fi’n ei agor, ac er mawr syndod i mi dyna lle’r oedd cwpwrdd yn llawn tuniau a jariau o fwyd a deall wedyn mai dyna oedd “Cwpwrdd Brexit” Mam! Dyma ddameg o Efengyl Luc sy’n amserol iawn, dameg sy’n gofyn ymhle mae ein diogelwch a’n sicrwydd? Yn ein gallu i storio mwy a mwy i ni ein hunain? Neu yn rhywle arall?

1. Y galon tu ôl i’r cais

Er mwyn gwneud synnwyr o’r ddameg yma mae’n rhaid i ni ddeall rhywbeth am y cyd-destun lle’r oedd Iesu yn ei rannu. Galwodd rhywun allan ar Iesu ac esbonio fod ei frawd yn gwrthod rhoi iddo ei gyfran o etifeddiaeth y teulu. Roedd yn gobeithio y byddai Iesu yn dweud wrth ei frawd i rannu, dyna oedd y peth cyfiawn i wneud. Ond er bod y brawd iau yn gywir i nodi’r anghyfiawnder, roedd Iesu rhywsut wedi gweld fod yna ddolur mwy angen ei ddelio ag e gyntaf. Cyn delio gyda’r anghyfiawnder penodol yma roedd angen i’r brawd iau, a’r dorf oedd yn gwrando, ddeall rhywbeth am natur cyfiawnder ei hun. Roedd angen dysgu ynglŷn â lle, yn y diwedd, roedd rhywun yn ffeindio gwir ddiogelwch. Neu fel dywedodd Kenneth E. Bailey yn ei esboniad: ‘Jesus refuses to answer the cry but rather strives to heal the condition that produced the cry.’ Ac mae Iesu’n mynd ymlaen i wneud hynny drwy adrodd dameg y ffŵl cyfoethog.

2. Arian ac eiddo fel duw

Roedd y ffŵl cyfoethog yn ymffrostgar: “Fy nghnwd i! Fy ysguboriau i! Fy nwyddau i!” Ar y gwaethaf mae’n adleisio dynion busnes llwyddiannus heddiw – fel y Dragons a’r Dragons Den sy’n ymfalchïo yn y cwmnïau mawr maen nhw wedi eu hadeiladu. Yn ei ffurf fwy cynnil mae’n adleisio’r balchder yna rydym ni i gyd wedi ei ddangos ar ôl cael ffôn, car neu ryw eiddo newydd. 

Yr hyn sy’n ddiddorol am arian ac eiddo yw ei fod wedi clymu’n agos gyda’n hofn o beidio cael digon o arian ac eiddo. Dim ots faint o bethau sydd gyda chi, chi wastad eisiau mwy. Dim ots faint o arian chi wedi cynilo ar gyfer diwrnod glawiog, chi byth a heddwch eich bod wedi cynilo digon. Does byth digon o arian ac eiddo gyda ni ac nid yw’r pryder yna byth yn diflannu. Beth sydd tu ôl i hyn yw’r duedd yna i adael arian ac eiddo fod yn “dduw” yn ein bywyd.

3. Dyn cyfoethog, dyn unig 

Yn y ddameg rydym yn darllen fod y ffŵl cyfoethog yn “Dweud wrthoi hun”, o’i gyfieithu yn llythrennol mae’n debyg fod hyn yn golygu “siarad gyda fe ei hun”. Mewn cymdeithas a diwylliant lle’r oedd hi’n arferol i bawb drin a thrafod penderfyniadau bach a mawr gyda’u teulu a’r gymuned ehangach dyma lle’r oedd y dyn cyfoethog, ond unig, yma yn siarad gyda fe ei hun. Dywedodd y Fam Theresa wrth newyddiadurwr unwaith mai yn y Gorllewin roedd hi wedi gweld y tlodi mwyaf: ‘The most terrible poverty is loneliness…‘ Mae’r ffŵl cyfoethog yma yn dyst i hyn. Mae’r ddameg yma yn ein helpu i diwnio mewn i beth ydy gwir gyfoeth a deall fod yna sawl math o dlodi.

4. “Dwi mynd i fwynhau fy hun…” 

Wrth gyfarch ei hun mae’r ffŵl cyfoethog yn cyfarch ei enaid, ei berson cyfan. Y gair gwreiddiol yn y Roeg yw nepeś sy’n golygu “Soul” neu “Self”. Mae llawer o Gristnogion heddiw yn gwneud y camgymeriad o feddwl am y “Soul”/“Enaid” fel y rhan ysbrydol o’n person a’n bodolaeth. Ond syniad anghristnogol sydd wedi ei fenthyg o athroniaeth Roegaidd yw’r syniad fod y corff a’r ysbryd yn ddau beth ar wahân fydd yn cael eu gwahanu yn derfynol yn nhragwyddoldeb. I’r Hebreaid, ac felly i ni hefyd os ydym ni am ddeall y Beibl yn iawn, pan mae yna sôn am “Soul”/“Enaid” beth mae’n golygu yw’r person cyfan – yn gorff ac yn enaid.

Mae esboniad Kenneth E. Bailey yn esbonio’r arwyddocâd y peth yn dda:  

“The division between body and soul … was foreign to the Hebrew mind where the nepeś – the self, the whole person – was an undissolvable composite of body and spirit. Thus for Paul, resurrection included the resurrection of the body, which he defined as a “spiritual body” (1 Cor 15:44). It follows that there is no “spiritual gospel” that can be endorsed in isolation from the reality of the physical world that God created, called “good” and into which he placed human beings. This combination of the spiritual and the physical and its relationship to God is at the heart of the teachings of Jesus.”

Kenneth E. Bailey, ‘Jesus Through Middle Eastern Eyes: Cultural studies in the Gospels’

Roedd y ffŵl cyfoethog yn meddwl fod ei hun/enaid (h.y.. ei berson cyfan) yn hapus gyda phethau materol a dim mwy. Ond er mwyn i’w enaid wir orffwys roedd e angen trysor yn y nef. Hynny yw, roedd e angen gwneud yr un nefol yn drysor iddo fe. Roedd y ffŵl cyfoethog yn ffŵl oherwydd wrth weld ei ysguboriau yn llawn a dweud fod e nawr am eistedd nôl a mwynhau ei hun roedd e’n dweud: “This is as good as it gets”. Ac ar ryw wedd roedd e’n iawn, oherwydd heb Dduw y bywyd yma fel y mae hi yw “As good as it gets”. Ond y newyddion da roedd Iesu yn dysgu oedd: gyda Duw “This is as bad as it gets”, mae y gorau eto i ddod.

5. Y ffŵl! 

Mae Iesu’n dod a’r ddameg i ben drwy alw’r dyn sydd â thipyn o feddwl ohono ei hun yn ffŵl. Mae e’n amlygu ei wir dlodi a’i unigrwydd drwy ddweud, yn y diwedd, fod y trysor oedd ganddo ddim yn cyfri dim. Y gwir amdani yw ein bod ni i gyd, i ryw raddau neu’i gilydd, wedi syrthio i drap y ffŵl yma. Ond y newyddion da yw bod Iesu yn ein gwahodd i ffeindio heddwch i’n henaid wrth gyfri Iesu fel trysor. Mae yna hen emyn enwog Saesneg sy’n dweud: It is well, With my soul, It is well, it is well, with my soul.

Twyllo ei hun roedd y ffŵl cyfoethog yn gwneud wrth ganu’r geiriau yma yn edrych allan dros ei ysguboriau. Ond heddwch dwfn y gallwn ni brofi wrth ganu’r geiriau yma a diolch fod Duw yn Iesu wedi ein caru ni.

Ond beth bynnag am y ffŵl yn y ddameg beth am y brawd ofynnodd y cwestiwn i Iesu ar y dechrau? A ddylai’r brawd hŷn rannu hanner ei eiddo gyda’i frawd iau? Wrth gwrs y dylai, dyna’r peth cyfiawn i wneud. Ond roedd Iesu eisiau dangos iddo a dangos i’r byd fod gwir gyfiawnder dim ond yn bosib ar ôl i ni ddod dan adain Teyrnas cyfiawnder ac ildio i gyfiawnder ei hun sef Iesu Grist.

Pryder a gor-bryder

Leave a reply

Mae yr erthygl yma yn addasiad o sgwrs/pregeth sy’n rhan o gyfres ‘Pobl gobaith mewn byd o ofn’ o Caersalem Caernarfon.

Beth, tybed yw eich pryder mwyaf? Oes gennych chi ryw fath o ffobia? Tybed ydych chi’n dioddef o chorophobia ac yn ofn dawnsio? Neu beth am geliophobia ac yn ofn chwerthin? Neu’r gwaethaf ohonynt: phobophobia sef yr ofn o gael ffobia!?

Mae’n hawdd chwerthin wrth glywed am y ffobias yma ond y realiti yw ein bod ni i gyd yn ofn rhywbeth. A mwy na thebyg fod yr ofn yna, ar ryw adeg, wedi arwain i or-bryder sef anxiety. Ac i rai mae’r gor-bryder yna yn salwch difrifol sy’n rheoli eu bywyd ac yn rhywbeth maen nhw’n gorfod byw gyda bob dydd.

Mae arbenigwyr yn dweud fod datblygiadau technolegol yn gwneud i’n cymdeithas ni heddiw gario hyd yn oed mwy o bryder na’r genhedlaeth flaenorol. Pwy tybed sydd wedi cael rhyw banig bach pan rydych chi’n ffeindio eich hun yn rhywle heb signal ffôn? Pwy tybed sy’n clywed eich ffôn yn pingio, ond ar y pwynt yna chi methu edrych ar y neges ond tan eich bod chi yn gallu darllen y neges rydych chi’n hollol distracted a methu meddwl am ddim byd arall? Mae rhywbeth am dechnoleg a’n diwylliant cyfoes sy’n chwarae ar y duedd yma sydd ynom ni i boeni am bethau.

Ond er bod pryder a gor-bryder yn dangos ei hun mewn ffordd newydd ym mhob oes mae e’n rhan o’r profiad dynol ac felly mae hyd yn oed gan y Beibl – cyfres o lyfrau gafodd eu tynnu at ei gilydd bron i 2,000 o flynyddoedd yn ôl rhywbeth i ddweud am y cyflwr.

“Peidiwch gadael i ddim byd eich poeni chi. Gweddïwch, a gofyn i Dduw am bopeth sydd arnoch ei angen, a byddwch yn ddiolchgar bob amser. Byddwch chi’n profi’r heddwch perffaith mae Duw’n ei roi – y daioni sydd tu hwnt i bob dychymyg – yn gwarchod eich calonnau a’ch meddyliau wrth i chi ddilyn y Meseia Iesu.”

Philipiaid 4:6-8

Cyd-destun y pryder roedden nhw’n ei brofi fan hyn oedd tensiwn rhwng dau berson yn yr eglwys yn Philipi. Mae tensiwn sydd heb ei ddatrys rhwng pobl dal yn ffynhonnell pryder a gor-bryder heddiw. Ond beth bynnag yw’r rheswm tu ôl i’ch pryder chi gobeithio bydd y pwyntiau isod yn help:

1. Enwch y pryder

Yn gyntaf, mae angen i chi enwi’r pryder sydd yn eich bywyd. Beth yw’r eliffant yn y stafell? Ydych chi bob amser yn poeni am rywbeth? Pa bethau sy’n tueddu i’ch rheoli chi? Am beth ydych chi’n tueddu i boeni? Oes yna bethau sy’n iawn i boeni amdanyn nhw, fel gyrru yn ddiogel, ond wedyn chi’n gadael i’r pryder yna fynd allan o reolaeth a throi yn or-bryder a chi’n osgoi mynd i lefydd oherwydd ei fod e’n golygu gyrru eich car? Mae’r weithred o enwi’r pryder yn aml yn gam cyntaf da i symud tuag at ddelio gydag e. 

2. Adnabod y pryder

Ar ôl enwi’r pryder ceisiwch weld sut mae’r pryder hwnnw yn amlygu ei hun yn eich bywyd. Edrychwch allan am yr arwyddion. I rai pobl, y teimladau o banig falle. I eraill efallai fod rhyw syniad neu ryw senario yn ail-adrodd ei hun drosodd a throsodd yn eich meddwl. I eraill rydych chi’n ffeindio eich hun yn gwneud esgusodion er mwyn cuddio’r pryder e.e. peidio mynd i gyfarfod ffrindiau. I bobl eraill, mae pryder yn dangos ei hun mewn salwch corfforol e.e. cur pen, methu cysgu ayb. I rai, falle eich bod chi’n troi i comfort eating, neu hyd yn oed i yfed fel ffordd o beidio wynebu’r pryder? Mae’n bwysig sylwi ar yr arwyddion. Mae’n gam enfawr ymlaen pan rydych chi’n gallu adnabod yr arwyddion yn eich bywyd – gweld y golau coch ac yna ceisio peidio mynd yna a gadael i’r pryder eich llorio.

3. Gofynnwch pam eich bod chi’n pryderu?

Yn drydydd, gofynnwch i’ch hun, pam ydw i’n bryderus? Mae pryder, fel arfer, yn dechrau fel rhywbeth rhesymol sydd wedyn yn mynd allan o reolaeth. Ydw i’n chwilio am berthynas, ond ddim yn ei ffeindio? Ydw i’n chwilio am heddwch sydd byth yn dod? Ydw i’n chwilio am sicrwydd sydd jest ddim yna? 

Ac yn olaf, a dwi’n dewis fy ngeiriau yn ofalus fan hyn, oes yna bechod – rhywbeth sy’n dod rhyngoch chi a Duw – yn bwydo mewn i’ch pryder? Nid fod dioddef o bryder yn arwydd fod yna bechod yn eich bywyd. Dim ond fod pechod yn gyfrwys ac yn aml yn mynd ar ôl ein gwendid ac yn gallu cymryd mantais a hawlio ei le.

4. Cyflwynwch eich pryder i Iesu

Felly, ar ôl enwi, adnabod a deall patrwm ein pryder beth rydym ni mynd i wneud am y peth? Gadewch i ni edrych ar gyngor Paul i’r Philipiaid 4.6-8: ‘Peidiwch gadael i ddim byd eich poeni chi.’ Dydy Paul ddim yn dweud ‘Pull yourself together’ neu ‘Snap out of it’ neu rywbeth flippant fan yma. Beth mae’n ei olygu yw: peidiwch â gadael iddo eich rheoli.

‘Gweddïwch, a gofyn i Dduw am bopeth sydd arnoch ei angen …’ Cyflwynwch eich pryder i Dduw a gadewch iddo fe gario’r pryderon yna chi wedi bod yn cario ar ben eich hun cyn hynny.

‘… a byddwch yn ddiolchgar bob amser.’ Beth bynnag yw eich pryderon, mae’n siŵr fod yna gymaint os nad mwy o bethau i ddiolch amdanyn nhw hefyd. Mewn geiriau eraill: mae’n bwysig cael persbectif. Ydych chi wedi bod yn edrych ar eich bywyd trwy’r lens anghywir? 

Os wnawn ni roi ein pryderon i Iesu, fydd bywyd ddim yn sortio ei hun allan dros nos – ond bydd e’n gwneud gwahaniaeth gadael i Dduw gerdded gyda ni trwy ein pryderon.

6. Rydych chi’n rhydd! Felly, peidiwch a gadael i’ch pryder eich diffinio

Yn olaf, er bod y Cristion fel pawb arall yn cario pryderon a bod y pryderon hynny yn gallu arwain at y salwch o or-bryder, nid oes rhaid i’r cyflwr ddiffinio pwy ydych chi. Oherwydd pwy ydych chi yn Iesu (neu beth sydd ar gynnig i chi os nad ydych eto yn dilyn Iesu) does dim angen i’r pryder yna eich diffinio chi mwyach. Nid chi yw’r pryder a does gan y pryder ddim gafael ynoch chi.

Yn y byd meddygol mae rhai pobl sy’n dioddef o or-bryder yn cael y cyfle i drio Cognitive behavioural therapy (CBT).

CBT is based on the concept that your thoughts, feelings, physical sensations and actions are interconnected, and that negative thoughts and feelings can trap you in a vicious cycle. CBT aims to help you deal with overwhelming problems in a more positive way by breaking them down into smaller parts. You’re shown how to change these negative patterns to improve the way you feel. Unlike some other talking treatments, CBT deals with your current problems, rather than focusing on issues from your past. It looks for practical ways to improve your state of mind on a daily basis.

Gwefan NHS

Dwi am awgrymu fod CBT, neu fath o CBT, i’w weld yn y Beibl. Drwy droi ein ffocws oddi wrthym ni ein hunain a’n pryderon a tuag at Iesu sy’n ein rhyddhau gall afael pryder arnom ni gael ei ryddhau. Drwy ffocysu wedyn ar fyw bywyd o gariad mewn ymateb i gariad Iesu atom ni rydym ni’n torri allan o’r cylch dieflig o adael i’n hofnau ein rheoli ni.

Yng nghanol byd o bryder mae gor-bryder yn broblem real sy’n rhwystro llawer rhag profi cariad, heddwch a bodlonrwydd. Mae’r Duw wnaeth ddewis dod mewn i’r byd yn gweld ein pryderon ac yn ein gwahodd i’w cyflwyno iddo fe. Dyma sut mae Cristnogion, hyd yn oed rhai sy’n stryglo gyda gor-bryder, yn gallu bod yn bobl gobaith mewn byd o ofn.

Gwinllan y Brythoniaid

Leave a reply

Eleni fe wnes i gyfarfod Sasha Flek o’r Weriniaeth Siec, fe wnaeth e ymweld a Chymru gyda Phil Wyman. Sasha yw “Arfon Jones y Weriniaeth Siec”, y dyn sydd tu ol i’r cyfieithiad mwyaf cyfoes o’r Beibl yno. Prosiect arall mae Sasha wedi gweithio arno yw aralleiriad o’r Efengylau sydd wedi eu gosod yn y Weriniaeth Siec heddiw ac mae’r llyfr yn best-seller allan yna, nid dim ond ymysg Cristnogion yn ymhlith darllenwyr yn gyffredinol. Wedi fy ysbrydoli gan hynny dyma ymgais, hanner tafod yn y boch/hanner ceisio dweud gair proffwydol, i osod hanes Gwinllan Naboth o 1 Brenhinoedd 21 ym Mhrydain heddiw.

Roedd gan bobl o’r enw’r Brythoniaid winllan reit wrth ymyl palas Borab, Prif Weinidog Ynys Kedyrn. A dyma Borab yn gwneud cynnig i gynulliad y Brythoniaid, “Rhowch eich gwinllan i mi, i mi gael ei throi hi’n farchnad i’r byd gan ei bod hi reit wrth ymyl y palas. Gwna i roi gwinllan well i chi yn ei lle hi. Ond dyma gynulliad y Brythoniaid yn gwrthod, “Na, dim ar unrhyw gyfri! Mae’r tir wedi perthyn i’r teulu ers cenedlaethau; allwn ni byth ei rhoi hi i ti.” Felly dyma Borab yn mynd yn ôl i’r palas yn sarrug a blin am fod cynulliad y Brythoniaid wedi gwrthod rhoi’r winllan iddo. Dyma fe’n gorwedd ar ei wely wedi pwdu, a gwrthod bwyta. Yna dyma Jezings, ei ymgynghorydd arbennig, yn dod ato a gofyn, “Pam wyt ti mewn hwyliau mor ddrwg ac yn gwrthod bwyta?” A dyma fe’n dweud, “Gwnes i ofyn i gynulliad y Brythoniaid werthu eu gwinllan i mi; neu os oedd yn well ganddynt, gwnes i gynnig ei chyfnewid hi am winllan arall. Ond maent wedi gwrthod rhoi’r winllan i mi.” A dyma Jezings yn dweud, “Wyt ti’n Brif Weinidog Ynys Kedyrn neu ddim? Tyrd, bwyta rywbeth. Cod dy galon! Gwna i gael gafael ar y winllan i ti.”

Aeth ati i lunio hysbysebion Facebook a newyddion ffug yn enw Borab, rhoi sêl y Prif Weinidog arnyn nhw, a’u hanfon at yr arweinwyr a’r bobl bwysig oedd yn byw yn yr un gymuned â chynrhychiolwyr cynulliad y Brythoniaid. Dyma ysgrifennodd ef: “Cyhoeddwch ddiwrnod o ymprydio, a rhoi bradychwyr Ynys Kedyrn i eistedd mewn lle amlwg o flaen pawb. Yna ffeindiwch bobl drwg a’u gosod nhw i eistedd gyferbyn â nhw, a’u cael nhw i gyhuddo cynrhychiolwyr cynulliad y Brythoniaid yn gyhoeddus o fod wedi melltithio Duw â Phrif Weinidog Ynys Kedyrn. Wedyn ewch â nhw allan a thaflu cerrig nes byddant wedi marw.”

Dyma arweinwyr a phobl bwysig y gymuned yn gwneud yn union fel roedd Jezings wedi dweud. Yna, dyma nhw’n anfon neges ato, “Mae cynrhychiolwyr y Brythoniaid wedi cael eu ladd gyda cherrig.”

Y funud y clywodd Jezings fod cynrhychiolwyr y Brythoniaid wedi marw, dyma fe’n dweud wrth Borab, “Cod, cymer y winllan roedd cynrhychiolwyr y Brythoniaid wedi gwrthod ei gwerthu i ti. Dydy nhw ddim yn fyw; maen nhw wedi marw.” Pan glywodd Borab hyn, dyma fe’n mynd i lawr i’r winllan i’w hawlio hi iddo’i hun.

Ond yna, dyma’r ARGLWYDD yn dweud wrth Ginias, “Dos i gyfarfod Borab, Prif Weinidog Ynys Kedyrn. Cei hyd iddo yng ngwinllan y Brythoniaid. Mae wedi mynd yno i hawlio’r winllan iddo’i hun. Dwed wrtho, ‘Dyma mae’r ARGLWYDD yn ei ddweud: Ar ôl llofruddio’r bobl, wyt ti hefyd am ddwyn eu heiddo?’ Dwed wrtho hefyd, ‘Dyma mae’r ARGLWYDD yn ei ddweud: Lle bu’r cŵn yn llyfu gwaed cynrhychiolwyr y Brythoniaid, bydd cŵn yn llyfu dy waed di hefyd – ie, ti!’”

Dyma Borab yn dweud wrth Ginias, “Felly, fy ngelyn i, ti wedi dod o hyd i mi!” A dyma Ginias yn ateb, “Ydw, dw i wedi dod o hyd i ti. Ti’n benderfynol o wneud pethau sy’n ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD! Mae’r ARGLWYDD yn dweud, ‘Dw i’n mynd i wneud drwg i ti, a dod â dy linach i ben. A dyma mae’r ARGLWYDD yn ei ddweud am Jezings, ‘Bydd cŵn yn bwyta Jezings o fewn waliau Kedyrn.’

Fuodd yna neb tebyg i Borab, oedd mor benderfynol o wneud pethau oedd yn ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD; ac roedd Jezings ei ymgynghorydd yn ei annog e. Pan glywodd Borab neges Ginias, dyma fe’n rhwygo’i ddillad a gwisgo sachliain, a mynd heb fwyd. Roedd yn cysgu mewn sachliain ac yn cerdded o gwmpas yn isel ei ysbryd. Yna dyma’r ARGLWYDD yn dweud wrth Ginias, “Wyt ti wedi gweld fel mae Borab wedi plygu mewn cywilydd o mlaen i? Am ei fod yn edifar, wna i ddim dod â’r drwg yn ystod ei fywyd e. Bydda i’n dinistrio’i linach pan fydd ei fab yn brif weinidog.”

Adolygiad: Inspiration and Incarnation gan Peter Enns

Leave a reply

Roeddwn i wedi clywed am Peter Enns ers blynyddoedd ac wedi gwrando ambell dro ar ei bodlediad, The Bible for Normal People, ond dyma oedd y llyfr cyntaf i mi ddarllen ganddo. Mae’n awdur dadleuol ac mi wnaeth cyhoeddi’r llyfr hwn arwain yn y diwedd i ymddiswyddiad Enns fel Athro Hen Destament Coleg Diwinyddol enwog Westminster Philadelphia. Os ydw i wedi deall yr hanes yn iawn fe wnaeth Enns neidio cyn iddo gael ei wthio gan fod y mwyafrif o’i gyd-athrawon yn y Coleg yn meddwl fod y llyfr yn mynd tu hwnt a thu allan i’r traddodiad diwinyddol diwygiedig-efengylaidd roedd cyfansoddiad y Coleg yn mynnu fod pob athro yn ffyddlon iddo.

Cyn dweud dim byd mwy mae’n bwysig i mi nodi nad ydw i erioed wedi astudio astudiaethau Beiblaidd ar lefel academaidd felly roeddwn i’n darllen y llyfr fel Cristion cyffredin ac felly yn ôl y safon yna, ac nid safon academaidd, rwy’n mesur y llyfr.

Prif amcan Enns yn y llyfr yw awgrymu trydedd ffordd rhwng rhyddfrydiaeth ddiwinyddol – sy’n defnyddio beirniadaeth Feiblaidd i danseilio awdurdod y Beibl – a diwinyddiaeth efengylaidd sydd wedi arfer ‘esbonio i ffwrdd’ beirniadaeth Feiblaidd mewn ymgais i warchod awdurdod y Beibl. Mae Enns yn cynnig llwybr canol sef dilyn cyfatebiaeth o’r ymgnawdoliad, neu fel mae Enns yn dweud: “…as Christ is both God and human, so is the Bible.”

Wrth drafod yr holl ddatblygiadau modern sydd wedi dangos fod yr athrawiaeth draddodiadol o’r Beibl yn dod yn gynyddol ansad beth mae Enns yn ceisio ei wneud ydy dangos sut nad yw cydnabod dyndod a chyd-destun diwylliannol y Beibl yn tanseilio ei awdurdod. Mewn ffordd debyg i sut nad oedd dyndod Iesu yn tanseilio ei Dduwdod.

Rwy’n cydnabod y gallai’r llyfr fod yn heriol, efallai yn rhy heriol, i rai Cristnogion. Ar y gorau gallai wneud rhai yn grac, ar y gwaethaf gallai arwain at ddatgymalu ffydd rhai sydd ddim wedi eu harfogi i ofyn cwestiynau critigol adeiladol am eu ffydd. Ond i eraill sydd eisoes yn ymgodymu a rhai o’r cwestiynau am awdurdod a chefndir diwylliannol y Beibl gall y llyfr fod yn gymorth i ail-sefydlu ffydd yn Iesu ar sail gwerthfawrogiad newydd o’r Beibl. Ar ryw ystyr felly nid yw’r llyfr yn un i bawb a dyna’r rheswm, i raddau, pam fy mod i wedi ei ddarllen: dwi wedi ei ddarllen fel bod dim angen i chi.

Y prif beth wnaeth argraff arni i wrth ddarllen y llyfr oedd trafodaeth Enns am hanesyddiaeth yr Hen Destament. Hynny yw sut a pham roedd awduron yr Hen Destament yn cofnodi hanes a pam fod deall hyn wedyn yn ein harwain ni i ddeall y Beibl yn well yn ei gyd-destun gwreiddiol.

Un camgymeriad a wneir yn gyson gan Gristnogion modern, yn ôl Enns, yw darllen a cheisio deall y Beibl yn yr un ffordd ac rydym yn darllen a deall ffynonellau modern – yn arbennig felly rhannau o’r Hen Destament sy’n cyflwyno hanes. Nid oedd hanes yn cael ei gofnodi a’i adrodd yn yr un ffordd ac yr ydym ni’n cofnodi hanes heddiw. Camgymeriad felly yw dal hanesyddiaeth yr Hen Destament i fyny i’r run safon a meini prawf ag y byddem yn ei ddisgwyl gan waith hanesyddol modern heddiw. 

Beth a geir yn llawer o’r Hen Destament ydy cyflwyno hanes fel “myth”. Mae’n bwysig nodi yn syth fod Enns ddim yn golygu “myth” yn yr ystyr o fod yn alegori, yn stori dylwyth teg neu yn rhywbeth sydd wedi ei wneud i fyny. Beth mae’n ei olygu yw bod hanes yn cael ei gofnodi a’i basio mlaen yn y Beibl yn defnyddio techneg neu genre llenyddol gwahanol i be fydde ni heddiw yn meddwl amdano wrth feddwl am hanes:

‘It is important to understand, however, that not all historians of the ancient Near East use the word myth simply as shorthand for “untrue,” “made-up,” “storybook.” It may include these ideas for some, but many who use the term are trying to get at something deeper. A more generous way of defining myth is that it is an ancient, premodern, prescientific way of addressing questions of ultimate origins and meaning in the form of stories: Who are we? Where do we come from?’

Peter Enns, Inspiration and Incarnation

Drwy ddal hanesyddiaeth yr Hen Destament i fyny i safon fodern rydym yn colli beth sydd yn mynd ymlaen a’r gwirionedd mae’n ceisio ei gyfleu yn unol â chonfensiwn y cyfnod o gofnodi hanes. Dydy hyn ddim i ddweud fod rhannau o’r Beibl yn colli awdurdod neu ystyr, dim ond i ddweud fod hi’n gamgymeriad parhau i’w darllen fel y mae’r eglwys yn y Gorllewin wedi bod yn eu darllen yn y canrifoedd diwethaf. Enns sy’n esbonio eto:

“It is a fundamental misunderstanding of Genesis to expect it to answer questions generated by a modern worldview, such as whether the days of creation can be lined up with modern science, or weather the flood was local or universal. The question that Genesis is prepared to answer is whether Yahweh, the God of Israel, is worthy of worship.”

Peter Enns, Inspiration and Incarnation

Mae Duw wedi datguddio ei hun i ni yn y Beibl ond, yn unol â chyfatebiaeth ymgnawdoliad Enns, mae’r datguddiad yn gyson gyda’r hyn roedd pobl a diwylliant yn gyfarwydd ag e ar y pryd ac nid felly gyda sut mae diwylliant ôl-oleuedigaeth fodern yn deall pethau. Enns eto:

“We will not understand the Bible if we push aside or explain away its cultural setting, even if that setting disturbs us. We should, rather, learn to be thankful that God come to them just as he did more fully in Bethlehem many, many centuries later. We must resist the notion that for God to enculturate himself is somehome beneath him. This is precisely how he shows his love to the world he made.”

Peter Enns, Inspiration and Incarnation

Sgwennwyd y llyfr gan rywun oedd yn ystyried ei hun yn Gristion efengylaidd ac yn athro mewn coleg efengylaidd. Wn i ddim a ydy Peter Enns dal yn ystyried ei hun yn Gristion efengylaidd heddiw, yn sicr nid yw llawer o Gristnogion efengylaidd yn ei ystyried yn un ohonyn nhw a’r llyfr yma oedd y ‘red flag’ cyntaf fod Enns, yn eu golwg nhw, yn llithro i lawr y llwybr llithrig. 

Ond ar sail yr un llyfr yma o eliaf rwy’n meddwl y gall Enns fod yn ffrind. I fi o leiaf mae cyfatebiaeth Enns o fod y Beibl, fel Iesu, yn waith dynol ac yn waith dwyfol yn cynnig fframwaith i gadarnhau awdurdod y Beibl yn wyneb cwestiynau lletchwith mae’r traddodiad efengylaidd fel arfer yn eu hanwybyddu neu yn cynnig atebion slic ac annigonol iddyn nhw. 

Gwyliau Cristnogol a’r Eglwys Leol

Leave a reply

Dros y blynyddoedd mae nifer o bobl wedi dweud wrtha i fod Caersalem “wedi elwa o Souled Out” (sef cwrs ieuenctid hŷn ac oedolion ifanc Coleg y Bala), “wedi elwa o Llanw” (gŵyl Gristnogol gyfoes Gymraeg) neu “wedi elwa o Soul Survivor” (gŵyl fawr Gristnogol Saesneg) ayb. Mae hynny yn wir. Mae rhai wedi mynd i’r gwyliau Cristnogol yma heb fod yn mynd i’r capel a dod adre ac yna cychwyn dod i Gaersalem. Mae eraill wedi bod yn mynd i un capel, mynd i ŵyl Gristnogol, ac yna dod adre a dod i’n capel ni yn lle’r capel roedden nhw’n mynd iddi yn flaenorol. Do, rydym wedi elwa.

Er ein bod yn ceisio bod yn eglwys genhadol ei naws nid ydym wedi gwneud ymdrech i ddenu Cristnogion o eglwysi eraill atom ni. Beth sydd wedi digwydd felly? Rydym ni wedi ceisio addasu’r ffordd rydym yn ‘gwneud eglwys’ er mwyn cynnwys yr ieuenctid hŷn a’r oedolion ifanc drwy:

  • ymddiried a buddsoddi ynddynt a rhoi cyfle iddynt arwain eu hunain ac nid dim ond rhoi arweiniad iddynt hwy,
  • newid yr addoliad i fod yn fwy cyfoes
  • ceisio paratoi pregethau byrrach a mwy perthnasol,
  • meithrin ymdeimlad o weinidogaeth tîm yn yr eglwys lle mae pawb (sydd eisiau) yn rhan o weinidogaeth yr eglwys.
  • Ond yn fwy na dim wedi ceisio gwneud yr Efengyl ei hun yn fwyaf blaenllaw dros draddodiad a cheisio rhoi profiad byw a real i bobl o Gristnogaeth.

Y peth hyfrytaf am hyn i gyd yw ein bod wedi llwyddo i gadw undod yr eglwys a bod y (rhan fwyaf) o’r criw hŷn wedi mynd ar y daith gyda ni oherwydd efallai fod yr arddull ddim wastad at eu dant nhw OND maen nhw’n deall fod yn rhaid i’r eglwys ddiwygio ei hun yn barhaus er mwyn ei genhadaeth Ef a bod yr efengyl ei hun yn llawer pwysicach na pha gyfrwng neu idiom ddiwylliannol y defnyddir i’w chyfleu.

I fi, er bod gwyliau a chyrsiau Cristnogol fel Llanw a Souled Out yn werthfawr ynddyn nhw eu hunain, eu pwysigrwydd pennaf yw’r effaith y gallant gael ar yr eglwys leol fel rydym ni wedi ei brofi yng Nghaersalem. Ond i eglwysi lleol dderbyn y fendith honno rhaid iddynt gael calon, clust a meddwl agored am sut all Dduw wneud rhywbeth newydd yn eu mysg ac nid jest gweld gwyliau a chyrsiau Cristnogol fel recruitment drive i jest cynnal yr eglwysi lleol fel y maen nhw a heb newid am genhedlaeth arall.

Fe ddylai’r gwyliau Cristnogol yma wneud mwy i ddysgu am bwysigrwydd yr eglwys leol ac arfogi pobl ifanc i fyw mewn cymuned Gristnogol lle nad yw pawb yr un oedran a nhw a lle na fydd yr arddull wedi ei gywreinio’n benodol iddyn nhw bob tro. Ond cyn pwyntio bys at Spring Harvest, Coleg y Bala, Llanw ayb. beth am edrych yn nes at adre a holi pam nad yw’r fendith yn y gwyliau yma yn cyfieithu bob tro i adfywiad ym mywyd yr eglwys leol? Fel y dywedodd Albert Einstein unwaith: “The definition of insanity is doing the same thing over and over again, but expecting different results.”

Ydw i’n efengýl?

Leave a reply

Yn ddiweddar wnes i glywed Sally Mann yn siarad am y modd mae efengyliaeth (evangelicalism) fodern wedi dod i fod yn rhywbeth eithaf gwahanol i’r math o Gristnogaeth efengylaidd y cafodd hi ei magu ynddo heb sôn am be roedd y mudiad yn ei gynrychioli yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg pan oedd efengylwyr fel William Wilberforce ar flaen y gad yn ymgyrchoedd radical eu dydd, a hynny oherwydd eu ffydd efengylaidd nid er gwaethaf.

Aeth Sally Mann ymlaen i rannu am y gwewyr a’r tyndra heddiw rhwng teimlo bod yn rhaid taflu’r label i ffwrdd a’i anghofio ar un llaw, ond rhyw deimlad fod angen adfer ei enw da ar y naill. Ond mewn realiti ei bod hi, rhan fwyaf o’r amser, yn ceisio osgoi’r label yn llwyr.

Roedd profiad Sally Mann yn debyg iawn i fy mhrofiad i. Weithiau dwi eisiau anghofio am y label yn llwyr, dro arall dwi eisiau adfer ei enw da ond rhan fwyaf o’r amser dwi’n trio ei osgoi gan nad yw’n label gellid ei ddefnyddio heb cryn dipyn o esbonio.

1. Ni allaf ddianc rhag hon

Ond dydy ei osgoi ddim wir yn opsiwn i mi oherwydd er y pwyslais efengylaidd fod yn rhaid i chi gael eich ail-eni i fod yn Gristion nid oes rhaid i chi gael eich ail-eni i fod yn “efengýl” – mae’n label diwylliannol i raddau mae llawer yn cael ei eni i mewn iddo fel y gwnes i. Yn yr un ffordd ac mae gen i ffrindiau sy’n cyfri eu hunain yn Annibyns er eu bod heb dyllu capel annibynnol ers gadael ysgol. Cyn dod at yr hyn rwy’n ei gredu, rwy’n efengýl o ran fy nghefndir diwylliannol, dyna pwy ydw i – ni allaf ddianc rhag hon.

2. Label sy’n sticio

Yr ail reswm na fedra i ddianc rhag y label yw oherwydd ei fod yn sticio. Er nad ydy’r teitl efengylaidd yn agos i enw fy eglwys nac ar ein gwefan na’n llenyddiaeth dwi’n gwybod fod rhai yn adnabod ein heglwys fel “yr un efengylaidd” yn ein tref, er mawr ddoniolwch (a siŵr a fod balchder) i Mam! Hefyd, mae y byd Cymraeg yn fach: dim ond llynedd ges i nyrs yn Ysbyty Gwynedd yn fy nghyfarch fel y “boi o’r Gorlan” dros ddeg mlynedd ar ôl i mi weithio yn y Gorlan diwethaf a pymtheg mlynedd ar ôl iddi hi fod yn maes b diwethaf. Rwy’n gobeithio mod i wedi creu argraff am y rhesymau iawn … ond eto dwi ddim yn hollol sicr! Efengýl fydda i yn llygaid llawer am byth nawr dim ots lle aiff taith bywyd a fi a beth fydda i’n ei gredu! Mae’n label sy’n sticio.

3. Lle dwi’n teimlo ‘adre’

Y trydydd rheswm pam na alla i ddianc rhag y label yn llwyr ydy oherwydd er mod i’n aml yn teimlo ar ymylon y traddodiad efengylaidd, eto dyma yw’r adain o’r eglwys dwi’n teimlo’n fwyaf cyfforddus ynddi. Er ei brychau, rwy’n teimlo fod rhywbeth yma gwerth ymladd drosti.

Er mod i’n ffeindio fy hun yn aml yn cytuno gyda beirniadaeth traddodiadau Cristnogol eraill (gan gynnwys y traddodiad rhyddfrydol) y efengyliaeth dwi byth yn gyfforddus gyda lle mae traddodiadau eraill yn glanio ar ol cynnig beirniadaeth o broblemau Cristnogaeth efengylaidd. Dwi’n meddwl mai D.A. Carson esboniodd y peth orau drwy nodi fod Cristnogion efengylaidd a rhyddfrydol, fel ei , yn cam-ddeall a cam-ddehongli’r Beibl yn aml ond bod yna wahaniaeth ‘qualitative’ rhwng y ddau draddodiad. Mae y traddodiad rhyddfrydol yn taflu allan y Beibl yn llawer rhy hawdd tra fod y traddodiad efengylaidd, yn aml yn cam-ddehongli, a hyd yn oed pan fo’r dehongliad yn gywir fod yr ysbryd efallai ar goll, ond o leiaf bod y traddodiad efengylaidd yn ymdrechu i ymrafael a’r gwirionedd yn hytrach na bodloni ar ymgolli mewn amheuaeth a dirgelwch parhaus. A dyna pam mod i’n teimlo ‘adre’ ar begwn mwy agored y traddodiad efengylaidd yn fwy nag ar begwn mwy ceidwadol y traddodiad rhyddfrydol.

4. Traddodiad (dylai fod yn) eang

Y pedwerydd rheswm yw oherwydd mod i’n credu ei fod (neu o leiaf fe ddylai fod) yn draddodiad Cristnogol digon eang i gynnwys cryn dipyn o Gristnogion. Drwy ddewis canolbwyntio ar yr “hanfodion” fe ddylai fod yn draddodiad sydd wedyn yn rhoi mwy o ryddid pan mae’n dod i bethau sydd ddim yn cael eu hystyried yn hanfodol. Mae pwyslais mawr ar y dylai yn y pwynt yma oherwydd mewn realiti rwy’n gwybod nad ydy rhai Cristnogion efengylaidd yn fy ystyried yn un ohonyn nhw bellach; nid oherwydd fy nghredo am bethau hanfodol ond oherwydd mod i’n credu y dylai merched bregethu, a materion tebyg.

Ond dwi’n gynnyddol ddod i weld fod eu dehongliad o’r hanfodion yn llywio eu barn am ail bethau yn fwy nag oeddwn i’n gynt wedi ei werthfawrogi. Mae dealltwriaeth a dehongliad rhywun o’r hanfodion felly yn bwysig – dim ond hyn a hyn o’r ffordd y gall rhestr o ddogmau fynd a ni i ddeall beth yw ”Cristnogaeth efengylaidd” oherwydd gall dau berson gwahanol gytuno a chredu yn yr un gyffes ffydd ond gall eu dehongliad o’r gyffes ac yna eu gweithio allan ohoni mewn bywyd fod yn dra gwahanol. Dydy e ddim mor syml a dweud mai “pobl efengylaidd ydy pobl sy’n credu xyz”.

Beth yw’r hanfodion?

A siarad am yr hanfodion – beth yn union ydyn nhw? Mae pobl sydd wedi treulio eu hoes yn astudio hanes y traddodiad efengylaidd yn dweud ei fod yn draddodiad neilltuol o anodd ei ddiffinio gan ei fod yn llawer mwy eang ei gredo, amrywiol ei fynegiant a rhyngwladol ei leoliad nac y mae llawer yn ei werthfawrogi. Ond rwy’n meddwl fod diffiniad David Bebbington yn ddefnyddiol sef er y gwahanol bwysleisiadau o le i le ac o oes i oes fod modd dweud yn gyffredinol fod efengylwyr ym mhob oes wedi pwysleisio’r pedwar peth yma:

conversionism, the belief that lives need to be changed; 

activism, the expression of the gospel in effort; 

biblicism, a particular regard for the Bible; 

and what may be called crucicentrism, a stress on the sacrifice of Christ on the cross.

– David Bebbington

I fi mae diffiniad Bebbington yn ddigon penodol ond eto yn ddigon eang oherwydd, er enghraifft, er bod sôn am dröedigaeth nid oes sôn yn benodol sut dylai hynny edrych. Er yn sôn am ymdrech/buchedd y Cristion nid oes sôn penodol sut nac ym mha feysydd o fywyd a chymdeithas. Er y pwyslais ar y Beibl nid oes sôn am ddehongliad penodol o’r Beibl. Er y pwyslais ar waith Iesu ar y Groes nid oes sôn am oblygiadau penodol i waith aberthol Iesu. Hynny yw, galla i ddychmygu y byddai Mike Pence, er enghraifft, yn cytuno i’r crynodeb uchod fel ag yr ydw i. Ond mae’n bur debyg y byddai ein dealltwriaeth o’r pedwar pwynt a’u hoblygiadau yn bur wahanol.

Felly yn yr un ffordd a ddyfeisiwyd y label efengylaidd yn wreiddiol gan fod y label “Cristion” neu “Cristnogaeth” wedi mynd yn ddiystyr, heddiw mae’r label “efengylaidd” wedi mynd yn ddiystyr hefyd – rhaid wrth esbonio a gweld ffrwyth y ffydd.

Ydw i’n efengýl?

Felly ydw i’n Gristion Efengylaidd? Wel, mae’n dibynnu’n llwyr beth rydych chi’n ei olygu wrth hynny! Dwi’n meddwl fy mod i, ond bydd angen esbonio beth rydw i’n ei olygu a beth nad ydw i’n ei olygu a sut mae yr hyn rwy’n gredu wedyn (i fod) i effeithio sut rwy’n byw. Dyna fydda i’n gobeithio gwneud mewn cyfres o erthyglau dros y misoedd nesaf ac wedyn rhywbryd, efallai, ehangu arynt mewn llyfr.

Mae ‘Cenedlaetholdeb Gristnogol’ yn air brwnt heddiw, ond yng Nghymru roedd yn arfer bod yn ddylanwad blaengar a chadarnhaol

Leave a reply

Bydd fy llyfr Tynged Cenedl: Cenedlaetholdeb Gristnogol R. Tudur Jones yn cael ei gyhoeddi yn Undeb yr Annibynnwyr Cymraeg yn Rhydymain ymhen pythefnos ac ar gael ym mhob siop lyfrau Gymraeg a gwales.com wedyn. Yn gobeithio trefnu digwyddiadau eraill dros yr haf i rannu am y llyfr hefyd.

Ces i fy magu ar aelwyd Gristnogol oedd hefyd yn aelwyd genedlaetholgar. Roedd mynd i’r capel ar y Sul a chodi posteri Plaid Cymru yn ddwy ddefod cwbl naturiol na wnes i byth gwestiynu pan oeddwn i’n blentyn. Mae gen i lond trol o atgofion plentyndod hapus o fynd i weithgareddau’r capel a hefyd o fynd o gwmpas Comins Coch gyda fy nhad adeg lecsiwn yn dosbarthu taflenni’r Blaid. I’n teulu ni roedd ein Cristnogaeth a’n Cymreictod yn ddeubeth oedd yn eistedd yn naturiol o gyfforddus gyda’i gilydd. Ond maes o law, a finnau erbyn hyn yn fy arddegau ac yn cwestiynu popeth, dyma fi’n dod ar draws ffenomenon nad oeddwn i wedi dod ar ei draws o’r blaen sef Cymry Cymraeg oedd yn dewis addoli mewn eglwysi Saesneg! A maes o law dyma fi’n dechrau clywed rhai Cristnogion yn dweud fod hynny oherwydd bod ‘yr efengyl yn bwysicach nag iaith’.

Erbyn diwedd fy nghyfnod yn yr ysgol uwchradd fe drodd y posteri Plaid Cymru yn blacardiau Cymdeithas yr Iaith ac er mod i dal i fynd yn hapus i’r capel bob dydd Sul roeddwn yn barod i gwestiynu’n fwy y credoau roeddwn wedi derbyn yn ddi-gwestiwn cyn hynny. Er i’m rhieni fy annog i ymgodymu a chwestiynau mawr ffydd ac i daflu fy hun i frwydr yr iaith nid oedd fy ngwrthryfel yn rhyngu bodd pob Cristion y deuthum ar eu traws. Dwysaodd yr argyfwng oedd yn fy rhwygo ar ôl cyrraedd y Brifysgol gan fod cyfarfod yr Undeb Cristnogol yn aml yn digwydd yr un pryd a chyfarfod Cell Cymdeithas yr Iaith ac felly fe ddiriaethwyd y tensiwn ynof drwy orfod dewis mynd i un cyfarfod ac esgeuluso’r llall. Dywedwyd wrthyf gan rai bod rhaid i mi ddewis – a oeddwn i’n un o griw Duw neu’n un o fois yr iaith?

Tua’r cyfnod yna y gwnes i gyfarfod ag Arfon Jones am y tro cyntaf – daeth i’r Undeb Cristnogol yn Aberystwyth i siarad os cofiaf yn iawn. Ar ôl deall wedyn ei fod ef wedi bod yn weithgar iawn gyda Chymdeithas yr Iaith ar un adeg ac wedi bod ar dân hefyd dros waith yr efengyl yng Nghymru mentrais anfon e-bost iddo yn rhannu am fy ngwewyr. Rwy’n cofio rhannu gydag Arfon fy rhwystredigaeth fod llawer o’m cyd-Gristnogion efengylaidd ddim yn deall fy nghonsyrn dros yr iaith a bod llawer o’m cyd-ymgyrchwyr iaith heb unrhyw ddiddordeb yn fy ffydd. Beth oeddwn i’w wneud ar yr ynys unig hon? Ac fe gofiaf yn iawn sut yr oedd ateb Arfon yn dechrau: ‘Wyt ti’n gyfarwydd gyda gwaith Dr. Tudur?’ Newidiodd hynny bopeth.

Na, nid oeddwn yn gyfarwydd gyda gwaith Dr. Tudur, neu R. Tudur Jones. Wedi fy magu yn nhraddodiad y Mudiad Efengylaidd y Doctor arall, Martyn Lloyd-Jones, oedd pob dim. Ond diolch i Arfon am fy nghyflwyno i waith Dr. Tudur oherwydd yng ngwaith Dr. Tudur – yn arbennig yn ei syniadau am agwedd y Cristion tuag at iaith a chenedl – y ces gyfle i ddeall fy ngwead a’m argyhoeddiadau fy hun. Trwy waith Dr. Tudur y ces gyfle i ddeall pam y’m magwyd ar aelwyd oedd yn gweld ein ffydd a’n cenedlaetholdeb fel deubeth cwbl naturiol oedd yn perthyn i’w gilydd.

Diwedd y stori oedd cael cyfle i astudio syniadau Dr. Tudur am genedlaetholdeb fel doethuriaeth a rhyw fersiwn talfyredig o’r traethawd ymchwil hwnnw yw Tynged Cenedl. 

Er bod nifer o lyfrau arbennig wedi eu cyhoeddi dros y blynyddoedd diwethaf yn trafod hanes syniadaeth yng Nghymru ers oes Fictoria roeddwn o’r farn fod llawer o’r gweithiau hynny yn methu ag ymdrin â dylanwad ffydd ar syniadaeth wleidyddol rhai o brif ffigyrau’r cyfnod. Rwy’n gobeithio felly fod Tynged Cenedl yn help i Gristnogion heddiw feddwl trwy eu syniadau gwleidyddol o safbwynt diwinyddiaeth Gristnogol a’i fod yn gymorth hefyd i’r Cymry nad ydynt yn meddu ar ffydd ddeall rhyw ychydig am yr argyhoeddiadau Cristnogol fu’n ysgogiad i lawer o genedlaetholwyr y ganrif a fu.

Datblygiad annisgwyl ac anffodus yn y blynyddoedd ers i mi gyflwyno fy nhraethawd ymchwil a chyhoeddi Tynged Cenedl yw’r twf mewn cenedlaetholdeb adweithiol ym Mhrydain o ganlyniad i Brexit ac yn yr Unol Daleithiau o ganlyniad i Donald Trump. Yr hyn sy’n gwneud y datblygiadau yma yn frawychus o safbwynt Cristnogol yw fod llawer o’r twf mewn cenedlaetholdeb adweithiol yn menthyg rhethreg crefydd ac wedi llwyddo i werthu eu math o genedlaetholdeb fel petasai’n ‘Genedlaetholdeb Cristnogol’, yn arbennig felly yn yr Unol Daleithiau. Mae nifer o lyfrau Saesneg wedi eu cyhoeddi’n ddiweddar yn trafod y ffenomenon yma ac yn trafod y rôl mae ideoleg honedig ‘Gristnogol’ wedi ei gyfrannu i dwf ‘white supremacy’, yn arbennig yn yr Unol Daleithiau. 

Felly, yn annisgwyl efallai mae gan R. Tudur Jones a’r traddodiad Cymreig o Genedlaetholdeb Cristnogol lawer i’w ddweud wrth y byd a chymdeithas heddiw. Yn y llyfr mae yna feirniadaeth o fathau o genedlaetholdebau na ddylai’r Cristion a’r eglwys ymlynu a hwy, ond fe gyflwynir math dyrchafol o genedlaetholdeb y gallai’r Cristion a’r eglwys ymlynu â hi. Mae datblygiadau’r blynyddoedd diwethaf wedi dangos nad perthyn i lyfrau hanes yn unig mae’r testun a drafodir yn Tynged Cenedl – mae’r cwestiwn ynghylch natur a tharddiad cenedlaetholdeb a’i berthynas â ffydd a chrefydd eto’n fyw. 

Patriarchiaeth yn hanes Ruth a Naiomi

Leave a reply

Beth ydi patriarchiaeth?

Dyma yw’r diffiniad sydd yn yr Oxford Dictionary:

“A system of society or government in which the father or eldest male is head of the family and descent is reckoned through the male line.”

Oxford Dictionary

Neu…

“A system of society or government in which men hold the power and women are largely excluded from it.”

Oxford Dictionary

Dyma oedd y cyd-destun diwylliannol lle roedd hanes Ruth a Naiomi o’r Beibl yn chwarae allan. Ac ar y pwynt yma mae’n bwysig i ni baentio y darlun cefndirol yma yn glir i’n hunain er mwyn llawn werthfawrogi pa mor chwyldroadol, gobeithiol a counter-cultural ydy beth mae Duw yn gwneud wedyn yn hanes y ddwy yma.

Dyma ddyfyniad allan o ‘Finding God in the Margins’:

“The deaths of her sons represented a complete destruction of her life’s work. Within the context of the ancient patriarchal culture, the day they buried Mahlon and Kilion, they essentially buried Naomi too. Now past childbearing years, Naomi has no future and no hope.”

Finding God in the Margins – Carolyn Custis James

Yn llygaid diwylliant a cyfraith y cyfnod roedd Naomi yn llythrennol yn ddi-werth. Dim gŵr a dim meibion. Neb i ofalu amdani a neb i’w hamddiffyn hi. Ac yn aml byddai gwragedd oedd yn mynd i’r sefyllfa yma yn agored iawn wedyn i gael eu cam-drin, eu ecsbloetio a hyd yn oed i gael eu cipio ffwrdd fel caethweision, yn aml i’w cam-drin yn rhywiol.

O dan y diwylliant patriarchaidd yma doedd gan wragedd ddim hawliau a dim llais. Byddai diwylliant patriarchaidd y cyfnod yn cyfri gwerth Naiomi wrth gyfri faint o feibion oedd ganddi. Ac wrth gwrs yr ateb yn dilyn marwolaeth ei gwr a’i ddau fab oedd DIM.

Yr her i heddiw

Mae’n hawdd iawn i ni yn y Gorllewin feddwl mae rhywbeth sy’n perthyn i gyfnod yn hen hen hanes yw patriarchaeth. Ond mewn gwirionedd mae stori Naiomi yn ein helpu i agor ein llygaid i broblemau patriarchaeth yn ein byd ni heddiw. Trwy’r byd heddiw mae diwylliannau patriarchaidd dal i anwybyddu hawliau dynol merched mewn sawl ffordd.

Mae pethau fel gorfodi merched ifanc i briodi dynion hŷn a hyd yn oed gwerthu merched ifanc ffwrdd i weithio fel gweithwyr rhyw yn digwydd trwy’r byd gan gynnwys yma yng Nghymru fach heddiw.

Mewn rhai diwylliannau mae’n cael ei ystyried yn fraint i eni bachgen bach ond yn fwrn os nad yn warch i eni merch fach. Dyma ddyfyniad eto allan o ‘Finding God in the Margins’:

“A woman who worked as an obstetrical nurse in India observed those values in action. She described the dramatic difference between what happened when a woman gave birth to a son verses a daughter. When a son was born, the news was greeted with noisy, jubilant celebration. In contrast, the birth of a daughter was met with silence. She expressed distress over how difficult it often was to persuade a mother to hold her newborn daughter. Often the bride who fails to produce a son will experience abuse as the hand of her husband and in-laws.”

Finding God in the Margins – Carolyn Custis James

Mae’n hawdd i ni yn y Gorllewin dwt-twtio’n nawddoglyd am agweddau fel hyn yn niwylliannau pobl eraill. Ond y gwir amdani yw fod patriarchiaeth yn dangos ei hun yn ddigon amlwg yn ein diwylliant ni hefyd. Weithiau mewn ffordd di-niwed fel y duedd sydd gan rai dynion, gan fy nghynwys i, i #mansplaining. Hynny yw pan mae dyn yn teimlo fod yn rhaid iddo esbonio rhywbeth i ddynes ac yn hollol anymwybodol o’r modd tra-nawddoglyd mae’n gwneud hynny!

Ychydig yn fwy difrifol yw pethau fel y gender pay gap – y realiti yma fod y rhan fwyaf o gyflogwyr yn y wlad dal yn talu tipyn yn llai i ferched am wneud yr union run swydd neu ddal yr union run lefel o gyfrifoldeb a dyn.

Brett Kavanaugh

Ond wedyn yn fwy difrifol ydy’r ffaith fod dynion dal yn cael rhyw fath o fantais a braint yng ngolwg y gyfraith a chymdeithas. Ac mae hynny wedi amlygu ei hun yn glir iawn yn yr hanes trist diweddar am y cyhuddiadau yn erbyn Brett Kavanaugh. Ei gair hi yn erbyn ei air ef. Efallai nad oedd digon o dystiolaeth i’w gael yn euog mewn llys barn. Ond yn y diwedd penderfynodd y rhan fwyaf o’r bobl mewn grym – y rhan fwyf ohonyn nhw yn ddynion gwyn – eu bod am gredu’r dyn mewn safle o braint yn hytrach na’r wraig doredig.

A dyna enghraifft wych a thrist o batriarchaeth yn gwarchod ei fuddiannau ei hun ac yn dal gafael ar rym am genhedlaeth arall.

Ddoe a heddiw

Cyfrannodd batriarchaeth at sefyllfa druenus Naiomi a Ruth. Yn yr un modd a mae patriarchaeth yn cyfrannu at orthrwm a dioddefaint i ferched yng nghymdeithas heddiw.

Ond term modern yw patriarchaeth – syniad anthropolegol sydd wedi ei ddatblygu er mwyn dadansoddi diwylliannau ers rhai canrifoedd yn unig. Doedd e’n sicr ddim yn derm nag yn syniad y byddai Naomi yn gyfarwydd ag e na hyd yn oed yr eglwys fore yn y Testament Newydd.

Felly beth am ddefnyddio gair fwy Beiblaidd am beth sy’n mynd ymlaen: Pechod.

Beth ydi patriarchaeth yn y bôn ydy amlygiad o bechod. Pechod yn amlygu ei hun mewn cymdeithas wrth i bobl – dynion yn yr achos yma – gam-drin, ddangos hunanoldeb a defnyddio grym, weithiau yn gorfforol, weithiau yn economaidd, weithiau yn emosiynol. Beth ydi patriarchaeth ydy amlygiad o broblem sylfaenol pobl a’r byd sef pechod.

Dynion yn meddwl eu bod yn gwybod yn well na Duw.

Mae Duw yn cyfri gwerth i ferched

Oherwydd mae Duw yn edrych ar ferched drwy lygaid gwahanol i gymdeithas. Dydy Duw ddim yn cyfri gwerth merch ar sail faint o feibion sydd ganddi. Dydy Duw ddim yn cyfri bywyd a thystiolaeth dyn yn fwy gwerthfawr a chredadwy na bywyd a thystiolaeth merch. Oherwydd mae’r Beibl yn dweud:

“Felly dyma Duw yn creu pobl ar ei ddelw ei hun.

Yn ddelw ohono’i hun y creodd nhw.

Creodd nhw yn wryw ac yn fenyw.”

Genesis 1:27

O’r dechrau un rydym ni’n gweld fod Duw wedi creu dynion a merched yn gydradd a fod merched, llawn gymaint a dynion, wedi eu creu ar lun a delw Duw. Ond wedyn yn dilyn y cwymp – ar ôl i bechod ddod i mewn i fyd perffaith Duw rydym ni’n dechrau gweld merched yn cael eu trin yn israddol.

Trwy’r Beibl rydym ni’n gweld merched yn cael ei cam-drin a’u trin yn israddol. Nid bwriad Duw oedd hyn – ond canlyniad pechod.

Ac wedyn ym mherson Iesu Grist rydym ni’n gweld Duw yn dechrau ar y gwaith o roi urddas a gwerth yn ôl i ferched. Ac os ydych chi eisiau cyfri faint ydych chi werth yng ngolwg Duw – boed yn ddyn neu yn ddynes – does dim rhaid edrych yn bellach na’r Groes. Dyna faint rydych chi werth yng ngolwg Duw.

Yn dilyn y Groes a’r Atgyfodiad roedd rhai o’r tystion cyntaf yn wragedd. Roedd rhai o’r apostolion a’r cenhadon cyntaf yn wragedd. Ac wedyn ar ddydd y Pentecost mae Pedr yn dweud fod yr hyn broffwydodd Joel wedi dod yn wir: “Bydd eich meibion a’ch merched yn proffwydo.”

Patriarchaeth

Wrth farw ar y Groes ac atgyfodi fe drechodd Iesu bechod. Ac os ydym ni’n meddwl mae amlygiad o bechod yw patriarchaeth yna rydym ni’n credu fod patriarchaeth wedi derbyn ergyd ar y Groes a trwy Atgyfodiad Iesu.

Tristwch y peth yw fod yr eglwys dros y canrifoedd gan gynnwys rhai traddodiadau yn yr eglwys heddiw heb weld hyn. Yn anffodus mae rhai traddodiadau Cristnogol dal i weld pethau o berspectif patriarchaeth ac nid o berspectif Duw.

Felly i gloi – ydw i’n galw ar bawb heno i fod yn ffemenists? Na, dwi’n galw ar bawb i fod yn ddisgyblion i Iesu. Trystiwch a dilynwch Iesu sydd wedi ein creu ni’n gyfartal ac sydd wedi prynu bob un ohonom ni’n rhydd ar y Groes.

Pobi: dechrau’r daith – torth wen

Leave a reply

Fis Hydref 2017 fe gaeodd cwmni Morris Bros, Cwm-y-Glo. Roedd ganddyn nhw siop rownd y gornel i’n tŷ ni felly ers blynyddoedd roeddem ni’n prynu bara yno sawl gwaith yr wythnos. Bellach mae’r cwmni wedi ail-sefydlu mae’n debyg ond ar raddfa lai ac yn anffodus nid yw’r siop yng Nghaernarfon wedi ail-agor. Roedden nhw’n gwneud chwip o dorth wen dda ac roedd eu torth frown yn neis hefyd.

Pan gaeodd Morris Bros yng Nghaernarfon doedd newid i nôl bara o unig bopty arall y dre ddim yn ymarferol – maen nhw mewn rhan o’r dre dydyn ni ddim yn pasio’n aml a beth bynnag dydy eu bara ddim gymaint â hynny’n well na bara’r archfarchnad. Mae bara Morrisons fymryn yn well na bara Tesco ond y gwir amdani yw bod bara’r archfarchnad yn sâl iawn. Dwi’n credu mai Lidl ydy’r archfarchnad sy’n gwneud y bara gorau … ond nid oes Lidl yng Nghaernarfon.

Rheswm arall i osgoi bara o’r archfarchnadoedd yw eu bod yn cynnwys pob math o gynhwysion di-angen. Dyma restr cynhwysion torth wen arferol o’r archfarchnad:

Wheat Flour (with calcium, iron, niacin (B3) and thiamin (B1)), Water, Yeast, Salt, Soya Flour, Vegetable Oils (Rapeseed, Sustainable Palm), Emulsifiers: E471, E472e, E481; Vinegar, Preservative: Calcium Propionate; Flour Treatment Agent: Ascorbic Acid (Vitamin C). 

14 o gynhwysion yn cynnwys rhai artiffisial. Er fod y bara isod yn cynnwys 6 o gynhwysion mae bara yn ei hanfod yn gallu cael ei wneud gyda dim ond tri – blawd, dŵr a halen.

Beth oedd yr ateb felly? Wel, dechrau pobi bara ein hunain siŵr iawn!

Er ein bod ni’n byw bywydau reit brysur rydym ni’n ffodus ein bod ni’n gweithio o adref – ‘da ni allan rhywbryd bob bore a bob pnawn yn ymweld a chyfarfod pobl – ond adre mae’r swyddfa ac felly rydym ni mewn ac allan o’r tŷ trwy’r dydd ac roedd gweithio mewn patrwm o bobi mewn i’r diwrnod yn bosib i ni beth bynnag. Efallai nad ydy pobi yn ystod yr wythnos yn bosib i lawer o bobl – beth am fentro arni ddydd Sadwrn felly?

Ar ôl tipyn o arbrofi a tipyn o lanast a tipyn o amynedd gan Menna dwi’n meddwl mod i (ar ôl tri mis) wedi setlo ar dorth wen burum dwi’n hapus ag e. Dwi’n nodi mae torth furum yw hwn oherwydd mod i newydd ddechrau’r broses o ddysgu sut i bobi gyda lefain (sourdough) … mwy am hynny rhywbryd eto.

Cynhwysion
300g Blawd Cryf Gwyn
200g Dŵr llugoer
7g Burum Cyflym
7g Halen
7g Siwgr
30g Olew Olewydd

Dull

  • Cymysgwch y cynhwysion yn dda.
  • Tylunio’r toes am 10 munud gyda llaw neu am 6 munud mewn peiriant stand mixer gyda’r dough hook mlaen. Mae rhai hand mixers yn dod efo dough hooks ond dydy hand mixers hyd yn oed gyda’r dough hook ddim yn gweithio’r toes ddigon ar gyfer gwneud bara. Er bod rhywbeth therapiwtig am dylunio toes gyda llaw dwi wedi gweld fod defnyddio peiriant yn gynt ac, yn allweddol, yn gwneud llawer llai o lanast!
  • Rhoi’r toes mewn powlen a’i orchuddio.
  • Gadael i’r toes ddyblu mewn maint – os ydy eich tŷ yn gynnes gall hyn gymryd cyn lleied ag awr, ond gallai gymryd cymaint â 4 awr.
  • Troi’r toes allan a churo’r aer allan ohono.
  • Ei siapio fel pêl dynn, ei osod ar bapur greaseproof a’i orchuddio eto a’i adael am 45 munud.
  • Yn y cyfamser cynheswch y popty i 225C a gosod oven tray ynddo i gynhesu ac oven tray arall ar waelod y ffwrn.
  • Ar ôl tua 45 munud codwch y papur greaseproof sydd a’r bara arno a’i osod ar yr oven tray sydd wedi bod yn cynhesu.
  • Glychwch wyneb y toes, gwasgarwch ychydig o flawd ar wyneb y toes ac yna ei sgathru gyda chyllell siarp.
  • Rhowch y trey a’r toes arno yn y ffwrn a thywallt rhywfaint o ddŵr ar y trey arall sydd ar waelod y ffwrn i greu stêm. Caewch y popty yn sydyn.
    Ar ôl 10 munud rhowch y ffwrn i lawr i 200C a phobi am 20 munud arall (felly pobi am 30 munud i gyd).
  • Bydd y dorth yn barod pan fydd o leiaf 96C tu mewn. Mae cael themometr yn handi i wybod yn sicr ei fod wedi gorffen pobi yn y canol.
  • Cewch eich temtio i ddechrau bwyta’r dorth yn syth ond gadewch iddo orffwys ar wire rack am awr.

Dyna ni – lot haws nag y mae’n swnio! Ewch amdani.

Teyrnged i Euros Wyn Jones

Leave a reply

Rydw i dal mewn sioc yn dilyn y newyddion trist am farwolaeth sydyn Euros Wyn Jones. Dim ond ers rhyw ddeg mlynedd rwy’n adnabod Euros ond bu’n ddylanwad mawr a cyson arna i yn ystod y blynyddoedd hynny.

Y cyswllt cyntaf ges i gydag Euros oedd yn ystod yr ymgyrch am Goleg Ffederal Cymraeg (yr ymgyrch arweiniodd i sefydlu’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol). Roedd Euros yn frwd dros yr ymgyrch ac yn arbennig yn ei weld fel rhan o’r ateb i warchod addysg ddiwinyddol a Beiblaidd Cymraeg i’r dyfodol. Yna pan wnes i ddechrau’r broses fy hun o gael fy hyfforddi i’r Weinidogaeth roedd Euros yn un o fy athrawon yn y Coleg Gwyn. Er i mi ddysgu rhai gwersi pwysig ymarferol gan y tiwtoriaid eraill, Euros oedd yn rhoi’r sylwedd i ni. Roedd yn byrlymu o ddyfnder a chyfoeth y traddodiad Calfinaidd Cymraeg. A gyda chyn lleied o fyfyrwyr yn y Coleg Gwyn ar y pryd roedd llawer o’r sesiynau yma yn rhai un-wrth-un felly yn naturiol roedd y seminarau a’r darlithoedd yn aml yn troi yn seiat brofiad cyfoethog iawn gydag Euros.

Wedi i mi gychwyn fy ngweinidogaeth yng Nghaersalem Caernarfon fe barhaodd Euros yn ffrind da i mi, ac i Gaersalem fel eglwys hefyd. Roedd yn pregethu gyda ni bob rhyw chwe mis ac yn aml yn sleifio i mewn i gefn y gynulleidfa yn oedfa’r nos os byddai’n digwydd pasio heibio ar y ffordd adref i Langefni ar ôl pregethu rhywle arall yn y bore a’r pnawn. Roedd yn gwbl gyfforddus gyda ni, Fedyddwyr, yng Nghaersalem sy’n bwysig i’w nodi dwi’n meddwl. Er ei fod yn Annibynnwr mawr ac o argyhoeddiad nid oedd yn enwadwr yn yr ystyr cul – roedd yn ystyried yr undeb ysbrydol rhwng Cristnogion o argyhoeddiadau tebyg yn rhywbeth pwysicach.

Dros y ddwy flynedd diwethaf roedd yn cynnal dosbarth Groeg yng Nghaersalem bob pnawn Gwener, ond doeddwn i ddim digon dewr i fentro i’r dosbarth fy hun. A dyna pryd y gwelais Euros y tro diwethaf – pnawn Gwener bythefnos yn ôl. Roedd Euros yno gyda’i ddosbarth Groeg a fi’n ymaflyd codwm gyda peipen ddŵr yn brysur yn llenwi ein pwll bedydd ar gyfer bedydd trochiad y Sul dilynol. Roedd Euros wrth ei fodd yn busnesa ac yn tynnu fy nghoes y byddai powlen fach o ddŵr yn dipyn llai o drafferth. Chwerthin mawr!

Braint arbennig hefyd oedd cyd-weithio gydag Euros dros y flwyddyn ddiwethaf ar y gyfrol Blas ar Gristnogaeth Cymru sef cyfrol olaf R. Tudur Jones y gwnaeth Euros ei golygu a sgwennu pennod clo iddi. Bu Euros yn pwyso ar Aled Davies a fi am flynyddoedd i’w chyhoeddi ac mae rhagluniaeth ryfedd nawr yn adrodd i ni ddod i’w chyhoeddi, o’r diwedd, ond dim ond rai misoedd cyn i Euros farw ac ugain mlynedd ers i Dr. Tudur farw yn sydyn ac annisgwyl hefyd.

Ond y prif reswm i Euros ddod yn ffrind yn fwy nag athro i ni oedd trwy ein cyfeillgarwch gyda Gwenno ei ferch, Dafydd ei fab-yng-nghyfraith a John a Falmai, rhieni Dafydd. Yn dilyn dwy brofedigaeth lem roedd y teulu wedi profi’n barod roeddem ni’n gweld mwy o Euros o amgylch y lle yn ardal Caernarfon wrth iddo warchod ei wŷr ac ati. A thrwy hynny daethom i weld fod Euros yn berson crwn a diddorol iawn – nid oedd dim byd sych am ei Galfiniaeth! Yn gricedwr, yn Eisteddfodwr, yn gogydd cawl cennin heb ei ail, ac yn wneuthurwr diod Ysgawen bendigedig! Mewn ffordd roedd yn Galfinydd cwbl uniongred wrth ymhyfrydu a chael blas wrth addoli Duw ym mhob peth, nid dim ond mewn pethau ysbrydol pur.

Dwi mynd i golli Euros fel ffrind ac fel cefn yng ngwaith y weinidogaeth. Mae Caersalem hefyd yn colli ffrind. Ond yn fwy pwysig mae’r teulu yn colli Tad arbennig iawn. Ond fel Cristnogion nid ydym ni’n galaru fel rhai heb obaith a daw’r gobaith hwnnw i’r amlwg yn y peth olaf y rhannodd Euros ar Facebook sef geiriau Ann Griffiths:

Henffych fore
Y caf ei weled fel y mae.