Mae yr erthygl yma yn addasiad o sgwrs/pregeth sy’n rhan o gyfres ‘Pobl gobaith mewn byd o ofn’ o Caersalem Caernarfon.

Beth, tybed yw eich pryder mwyaf? Oes gennych chi ryw fath o ffobia? Tybed ydych chi’n dioddef o chorophobia ac yn ofn dawnsio? Neu beth am geliophobia ac yn ofn chwerthin? Neu’r gwaethaf ohonynt: phobophobia sef yr ofn o gael ffobia!?

Mae’n hawdd chwerthin wrth glywed am y ffobias yma ond y realiti yw ein bod ni i gyd yn ofn rhywbeth. A mwy na thebyg fod yr ofn yna, ar ryw adeg, wedi arwain i or-bryder sef anxiety. Ac i rai mae’r gor-bryder yna yn salwch difrifol sy’n rheoli eu bywyd ac yn rhywbeth maen nhw’n gorfod byw gyda bob dydd.

Mae arbenigwyr yn dweud fod datblygiadau technolegol yn gwneud i’n cymdeithas ni heddiw gario hyd yn oed mwy o bryder na’r genhedlaeth flaenorol. Pwy tybed sydd wedi cael rhyw banig bach pan rydych chi’n ffeindio eich hun yn rhywle heb signal ffôn? Pwy tybed sy’n clywed eich ffôn yn pingio, ond ar y pwynt yna chi methu edrych ar y neges ond tan eich bod chi yn gallu darllen y neges rydych chi’n hollol distracted a methu meddwl am ddim byd arall? Mae rhywbeth am dechnoleg a’n diwylliant cyfoes sy’n chwarae ar y duedd yma sydd ynom ni i boeni am bethau.

Ond er bod pryder a gor-bryder yn dangos ei hun mewn ffordd newydd ym mhob oes mae e’n rhan o’r profiad dynol ac felly mae hyd yn oed gan y Beibl – cyfres o lyfrau gafodd eu tynnu at ei gilydd bron i 2,000 o flynyddoedd yn ôl rhywbeth i ddweud am y cyflwr.

“Peidiwch gadael i ddim byd eich poeni chi. Gweddïwch, a gofyn i Dduw am bopeth sydd arnoch ei angen, a byddwch yn ddiolchgar bob amser. Byddwch chi’n profi’r heddwch perffaith mae Duw’n ei roi – y daioni sydd tu hwnt i bob dychymyg – yn gwarchod eich calonnau a’ch meddyliau wrth i chi ddilyn y Meseia Iesu.”

Philipiaid 4:6-8

Cyd-destun y pryder roedden nhw’n ei brofi fan hyn oedd tensiwn rhwng dau berson yn yr eglwys yn Philipi. Mae tensiwn sydd heb ei ddatrys rhwng pobl dal yn ffynhonnell pryder a gor-bryder heddiw. Ond beth bynnag yw’r rheswm tu ôl i’ch pryder chi gobeithio bydd y pwyntiau isod yn help:

1. Enwch y pryder

Yn gyntaf, mae angen i chi enwi’r pryder sydd yn eich bywyd. Beth yw’r eliffant yn y stafell? Ydych chi bob amser yn poeni am rywbeth? Pa bethau sy’n tueddu i’ch rheoli chi? Am beth ydych chi’n tueddu i boeni? Oes yna bethau sy’n iawn i boeni amdanyn nhw, fel gyrru yn ddiogel, ond wedyn chi’n gadael i’r pryder yna fynd allan o reolaeth a throi yn or-bryder a chi’n osgoi mynd i lefydd oherwydd ei fod e’n golygu gyrru eich car? Mae’r weithred o enwi’r pryder yn aml yn gam cyntaf da i symud tuag at ddelio gydag e. 

2. Adnabod y pryder

Ar ôl enwi’r pryder ceisiwch weld sut mae’r pryder hwnnw yn amlygu ei hun yn eich bywyd. Edrychwch allan am yr arwyddion. I rai pobl, y teimladau o banig falle. I eraill efallai fod rhyw syniad neu ryw senario yn ail-adrodd ei hun drosodd a throsodd yn eich meddwl. I eraill rydych chi’n ffeindio eich hun yn gwneud esgusodion er mwyn cuddio’r pryder e.e. peidio mynd i gyfarfod ffrindiau. I bobl eraill, mae pryder yn dangos ei hun mewn salwch corfforol e.e. cur pen, methu cysgu ayb. I rai, falle eich bod chi’n troi i comfort eating, neu hyd yn oed i yfed fel ffordd o beidio wynebu’r pryder? Mae’n bwysig sylwi ar yr arwyddion. Mae’n gam enfawr ymlaen pan rydych chi’n gallu adnabod yr arwyddion yn eich bywyd – gweld y golau coch ac yna ceisio peidio mynd yna a gadael i’r pryder eich llorio.

3. Gofynnwch pam eich bod chi’n pryderu?

Yn drydydd, gofynnwch i’ch hun, pam ydw i’n bryderus? Mae pryder, fel arfer, yn dechrau fel rhywbeth rhesymol sydd wedyn yn mynd allan o reolaeth. Ydw i’n chwilio am berthynas, ond ddim yn ei ffeindio? Ydw i’n chwilio am heddwch sydd byth yn dod? Ydw i’n chwilio am sicrwydd sydd jest ddim yna? 

Ac yn olaf, a dwi’n dewis fy ngeiriau yn ofalus fan hyn, oes yna bechod – rhywbeth sy’n dod rhyngoch chi a Duw – yn bwydo mewn i’ch pryder? Nid fod dioddef o bryder yn arwydd fod yna bechod yn eich bywyd. Dim ond fod pechod yn gyfrwys ac yn aml yn mynd ar ôl ein gwendid ac yn gallu cymryd mantais a hawlio ei le.

4. Cyflwynwch eich pryder i Iesu

Felly, ar ôl enwi, adnabod a deall patrwm ein pryder beth rydym ni mynd i wneud am y peth? Gadewch i ni edrych ar gyngor Paul i’r Philipiaid 4.6-8: ‘Peidiwch gadael i ddim byd eich poeni chi.’ Dydy Paul ddim yn dweud ‘Pull yourself together’ neu ‘Snap out of it’ neu rywbeth flippant fan yma. Beth mae’n ei olygu yw: peidiwch â gadael iddo eich rheoli.

‘Gweddïwch, a gofyn i Dduw am bopeth sydd arnoch ei angen …’ Cyflwynwch eich pryder i Dduw a gadewch iddo fe gario’r pryderon yna chi wedi bod yn cario ar ben eich hun cyn hynny.

‘… a byddwch yn ddiolchgar bob amser.’ Beth bynnag yw eich pryderon, mae’n siŵr fod yna gymaint os nad mwy o bethau i ddiolch amdanyn nhw hefyd. Mewn geiriau eraill: mae’n bwysig cael persbectif. Ydych chi wedi bod yn edrych ar eich bywyd trwy’r lens anghywir? 

Os wnawn ni roi ein pryderon i Iesu, fydd bywyd ddim yn sortio ei hun allan dros nos – ond bydd e’n gwneud gwahaniaeth gadael i Dduw gerdded gyda ni trwy ein pryderon.

6. Rydych chi’n rhydd! Felly, peidiwch a gadael i’ch pryder eich diffinio

Yn olaf, er bod y Cristion fel pawb arall yn cario pryderon a bod y pryderon hynny yn gallu arwain at y salwch o or-bryder, nid oes rhaid i’r cyflwr ddiffinio pwy ydych chi. Oherwydd pwy ydych chi yn Iesu (neu beth sydd ar gynnig i chi os nad ydych eto yn dilyn Iesu) does dim angen i’r pryder yna eich diffinio chi mwyach. Nid chi yw’r pryder a does gan y pryder ddim gafael ynoch chi.

Yn y byd meddygol mae rhai pobl sy’n dioddef o or-bryder yn cael y cyfle i drio Cognitive behavioural therapy (CBT).

CBT is based on the concept that your thoughts, feelings, physical sensations and actions are interconnected, and that negative thoughts and feelings can trap you in a vicious cycle. CBT aims to help you deal with overwhelming problems in a more positive way by breaking them down into smaller parts. You’re shown how to change these negative patterns to improve the way you feel. Unlike some other talking treatments, CBT deals with your current problems, rather than focusing on issues from your past. It looks for practical ways to improve your state of mind on a daily basis.

Gwefan NHS

Dwi am awgrymu fod CBT, neu fath o CBT, i’w weld yn y Beibl. Drwy droi ein ffocws oddi wrthym ni ein hunain a’n pryderon a tuag at Iesu sy’n ein rhyddhau gall afael pryder arnom ni gael ei ryddhau. Drwy ffocysu wedyn ar fyw bywyd o gariad mewn ymateb i gariad Iesu atom ni rydym ni’n torri allan o’r cylch dieflig o adael i’n hofnau ein rheoli ni.

Yng nghanol byd o bryder mae gor-bryder yn broblem real sy’n rhwystro llawer rhag profi cariad, heddwch a bodlonrwydd. Mae’r Duw wnaeth ddewis dod mewn i’r byd yn gweld ein pryderon ac yn ein gwahodd i’w cyflwyno iddo fe. Dyma sut mae Cristnogion, hyd yn oed rhai sy’n stryglo gyda gor-bryder, yn gallu bod yn bobl gobaith mewn byd o ofn.

Roeddwn i wedi clywed am Peter Enns ers blynyddoedd ac wedi gwrando ambell dro ar ei bodlediad, The Bible for Normal People, ond dyma oedd y llyfr cyntaf i mi ddarllen ganddo. Mae’n awdur dadleuol ac mi wnaeth cyhoeddi’r llyfr hwn arwain yn y diwedd i ymddiswyddiad Enns fel Athro Hen Destament Coleg Diwinyddol enwog Westminster Philadelphia. Os ydw i wedi deall yr hanes yn iawn fe wnaeth Enns neidio cyn iddo gael ei wthio gan fod y mwyafrif o’i gyd-athrawon yn y Coleg yn meddwl fod y llyfr yn mynd tu hwnt a thu allan i’r traddodiad diwinyddol diwygiedig-efengylaidd roedd cyfansoddiad y Coleg yn mynnu fod pob athro yn ffyddlon iddo.

Cyn dweud dim byd mwy mae’n bwysig i mi nodi nad ydw i erioed wedi astudio astudiaethau Beiblaidd ar lefel academaidd felly roeddwn i’n darllen y llyfr fel Cristion cyffredin ac felly yn ôl y safon yna, ac nid safon academaidd, rwy’n mesur y llyfr.

Prif amcan Enns yn y llyfr yw awgrymu trydedd ffordd rhwng rhyddfrydiaeth ddiwinyddol – sy’n defnyddio beirniadaeth Feiblaidd i danseilio awdurdod y Beibl – a diwinyddiaeth efengylaidd sydd wedi arfer ‘esbonio i ffwrdd’ beirniadaeth Feiblaidd mewn ymgais i warchod awdurdod y Beibl. Mae Enns yn cynnig llwybr canol sef dilyn cyfatebiaeth o’r ymgnawdoliad, neu fel mae Enns yn dweud: “…as Christ is both God and human, so is the Bible.”

Wrth drafod yr holl ddatblygiadau modern sydd wedi dangos fod yr athrawiaeth draddodiadol o’r Beibl yn dod yn gynyddol ansad beth mae Enns yn ceisio ei wneud ydy dangos sut nad yw cydnabod dyndod a chyd-destun diwylliannol y Beibl yn tanseilio ei awdurdod. Mewn ffordd debyg i sut nad oedd dyndod Iesu yn tanseilio ei Dduwdod.

Rwy’n cydnabod y gallai’r llyfr fod yn heriol, efallai yn rhy heriol, i rai Cristnogion. Ar y gorau gallai wneud rhai yn grac, ar y gwaethaf gallai arwain at ddatgymalu ffydd rhai sydd ddim wedi eu harfogi i ofyn cwestiynau critigol adeiladol am eu ffydd. Ond i eraill sydd eisoes yn ymgodymu a rhai o’r cwestiynau am awdurdod a chefndir diwylliannol y Beibl gall y llyfr fod yn gymorth i ail-sefydlu ffydd yn Iesu ar sail gwerthfawrogiad newydd o’r Beibl. Ar ryw ystyr felly nid yw’r llyfr yn un i bawb a dyna’r rheswm, i raddau, pam fy mod i wedi ei ddarllen: dwi wedi ei ddarllen fel bod dim angen i chi.

Y prif beth wnaeth argraff arni i wrth ddarllen y llyfr oedd trafodaeth Enns am hanesyddiaeth yr Hen Destament. Hynny yw sut a pham roedd awduron yr Hen Destament yn cofnodi hanes a pam fod deall hyn wedyn yn ein harwain ni i ddeall y Beibl yn well yn ei gyd-destun gwreiddiol.

Un camgymeriad a wneir yn gyson gan Gristnogion modern, yn ôl Enns, yw darllen a cheisio deall y Beibl yn yr un ffordd ac rydym yn darllen a deall ffynonellau modern – yn arbennig felly rhannau o’r Hen Destament sy’n cyflwyno hanes. Nid oedd hanes yn cael ei gofnodi a’i adrodd yn yr un ffordd ac yr ydym ni’n cofnodi hanes heddiw. Camgymeriad felly yw dal hanesyddiaeth yr Hen Destament i fyny i’r run safon a meini prawf ag y byddem yn ei ddisgwyl gan waith hanesyddol modern heddiw. 

Beth a geir yn llawer o’r Hen Destament ydy cyflwyno hanes fel “myth”. Mae’n bwysig nodi yn syth fod Enns ddim yn golygu “myth” yn yr ystyr o fod yn alegori, yn stori dylwyth teg neu yn rhywbeth sydd wedi ei wneud i fyny. Beth mae’n ei olygu yw bod hanes yn cael ei gofnodi a’i basio mlaen yn y Beibl yn defnyddio techneg neu genre llenyddol gwahanol i be fydde ni heddiw yn meddwl amdano wrth feddwl am hanes:

‘It is important to understand, however, that not all historians of the ancient Near East use the word myth simply as shorthand for “untrue,” “made-up,” “storybook.” It may include these ideas for some, but many who use the term are trying to get at something deeper. A more generous way of defining myth is that it is an ancient, premodern, prescientific way of addressing questions of ultimate origins and meaning in the form of stories: Who are we? Where do we come from?’

Peter Enns, Inspiration and Incarnation

Drwy ddal hanesyddiaeth yr Hen Destament i fyny i safon fodern rydym yn colli beth sydd yn mynd ymlaen a’r gwirionedd mae’n ceisio ei gyfleu yn unol â chonfensiwn y cyfnod o gofnodi hanes. Dydy hyn ddim i ddweud fod rhannau o’r Beibl yn colli awdurdod neu ystyr, dim ond i ddweud fod hi’n gamgymeriad parhau i’w darllen fel y mae’r eglwys yn y Gorllewin wedi bod yn eu darllen yn y canrifoedd diwethaf. Enns sy’n esbonio eto:

“It is a fundamental misunderstanding of Genesis to expect it to answer questions generated by a modern worldview, such as whether the days of creation can be lined up with modern science, or weather the flood was local or universal. The question that Genesis is prepared to answer is whether Yahweh, the God of Israel, is worthy of worship.”

Peter Enns, Inspiration and Incarnation

Mae Duw wedi datguddio ei hun i ni yn y Beibl ond, yn unol â chyfatebiaeth ymgnawdoliad Enns, mae’r datguddiad yn gyson gyda’r hyn roedd pobl a diwylliant yn gyfarwydd ag e ar y pryd ac nid felly gyda sut mae diwylliant ôl-oleuedigaeth fodern yn deall pethau. Enns eto:

“We will not understand the Bible if we push aside or explain away its cultural setting, even if that setting disturbs us. We should, rather, learn to be thankful that God come to them just as he did more fully in Bethlehem many, many centuries later. We must resist the notion that for God to enculturate himself is somehome beneath him. This is precisely how he shows his love to the world he made.”

Peter Enns, Inspiration and Incarnation

Sgwennwyd y llyfr gan rywun oedd yn ystyried ei hun yn Gristion efengylaidd ac yn athro mewn coleg efengylaidd. Wn i ddim a ydy Peter Enns dal yn ystyried ei hun yn Gristion efengylaidd heddiw, yn sicr nid yw llawer o Gristnogion efengylaidd yn ei ystyried yn un ohonyn nhw a’r llyfr yma oedd y ‘red flag’ cyntaf fod Enns, yn eu golwg nhw, yn llithro i lawr y llwybr llithrig. 

Ond ar sail yr un llyfr yma o eliaf rwy’n meddwl y gall Enns fod yn ffrind. I fi o leiaf mae cyfatebiaeth Enns o fod y Beibl, fel Iesu, yn waith dynol ac yn waith dwyfol yn cynnig fframwaith i gadarnhau awdurdod y Beibl yn wyneb cwestiynau lletchwith mae’r traddodiad efengylaidd fel arfer yn eu hanwybyddu neu yn cynnig atebion slic ac annigonol iddyn nhw. 

Dros y blynyddoedd mae nifer o bobl wedi dweud wrtha i fod Caersalem “wedi elwa o Souled Out” (sef cwrs ieuenctid hŷn ac oedolion ifanc Coleg y Bala), “wedi elwa o Llanw” (gŵyl Gristnogol gyfoes Gymraeg) neu “wedi elwa o Soul Survivor” (gŵyl fawr Gristnogol Saesneg) ayb. Mae hynny yn wir. Mae rhai wedi mynd i’r gwyliau Cristnogol yma heb fod yn mynd i’r capel a dod adre ac yna cychwyn dod i Gaersalem. Mae eraill wedi bod yn mynd i un capel, mynd i ŵyl Gristnogol, ac yna dod adre a dod i’n capel ni yn lle’r capel roedden nhw’n mynd iddi yn flaenorol. Do, rydym wedi elwa.

Er ein bod yn ceisio bod yn eglwys genhadol ei naws nid ydym wedi gwneud ymdrech i ddenu Cristnogion o eglwysi eraill atom ni. Beth sydd wedi digwydd felly? Rydym ni wedi ceisio addasu’r ffordd rydym yn ‘gwneud eglwys’ er mwyn cynnwys yr ieuenctid hŷn a’r oedolion ifanc drwy:

• ymddiried a buddsoddi ynddynt a rhoi cyfle iddynt arwain eu hunain ac nid dim ond rhoi arweiniad iddynt hwy,
• newid yr addoliad i fod yn fwy cyfoes
• ceisio paratoi pregethau byrrach a mwy perthnasol,
• meithrin ymdeimlad o weinidogaeth tîm yn yr eglwys lle mae pawb (sydd eisiau) yn rhan o weinidogaeth yr eglwys.
• Ond yn fwy na dim wedi ceisio gwneud yr Efengyl ei hun yn fwyaf blaenllaw dros draddodiad a cheisio rhoi profiad byw a real i bobl o Gristnogaeth.

Y peth hyfrytaf am hyn i gyd yw ein bod wedi llwyddo i gadw undod yr eglwys a bod y (rhan fwyaf) o’r criw hŷn wedi mynd ar y daith gyda ni oherwydd efallai fod yr arddull ddim wastad at eu dant nhw OND maen nhw’n deall fod yn rhaid i’r eglwys ddiwygio ei hun yn barhaus er mwyn ei genhadaeth Ef a bod yr efengyl ei hun yn llawer pwysicach na pha gyfrwng neu idiom ddiwylliannol y defnyddir i’w chyfleu.

I fi, er bod gwyliau a chyrsiau Cristnogol fel Llanw a Souled Out yn werthfawr ynddyn nhw eu hunain, eu pwysigrwydd pennaf yw’r effaith y gallant gael ar yr eglwys leol fel rydym ni wedi ei brofi yng Nghaersalem. Ond i eglwysi lleol dderbyn y fendith honno rhaid iddynt gael calon, clust a meddwl agored am sut all Dduw wneud rhywbeth newydd yn eu mysg ac nid jest gweld gwyliau a chyrsiau Cristnogol fel recruitment drive i jest cynnal yr eglwysi lleol fel y maen nhw a heb newid am genhedlaeth arall.

Fe ddylai’r gwyliau Cristnogol yma wneud mwy i ddysgu am bwysigrwydd yr eglwys leol ac arfogi pobl ifanc i fyw mewn cymuned Gristnogol lle nad yw pawb yr un oedran a nhw a lle na fydd yr arddull wedi ei gywreinio’n benodol iddyn nhw bob tro. Ond cyn pwyntio bys at Spring Harvest, Coleg y Bala, Llanw ayb. beth am edrych yn nes at adre a holi pam nad yw’r fendith yn y gwyliau yma yn cyfieithu bob tro i adfywiad ym mywyd yr eglwys leol? Fel y dywedodd Albert Einstein unwaith: “The definition of insanity is doing the same thing over and over again, but expecting different results.”