Roedd cyfweliad diddorol ar Bwrw Golwg, Radio Cymru bore ‘ma gyda’r Gweinidog Aled Jones a fu’n byw yn Ne Affrica am gyfnod. Roedd John Roberts yn ei holi beth seiliau diwinyddol y drefn Apartheid yn Ne Affrica ag ateb parod Aled oedd “yn syniadau Abraham Kuyper”. Mae Kuyper yn ffigwr cymharol anghyfarwydd i bobl ond dwi’n digwydd bod wedi astudio rhywfaint o’i waith gan ei fod wedi cael rhywfaint o ddylanwad yma yng Nghymru ar syniadau Bobi Jones ac R. Tudur Jones. Dyma ddau ffigwr ceidwadol yn ddiwinyddol efallai ond a oedd yn pledio achosion gwleidyddol cymharol radical ag ystyried eu bod nhw’n “efengylwyr”.
Yn y bôn, ac wedi ei symleiddio’n ddifrifol yma, roedd Kuyper yn dadlau fod Duw yn sofran dros bopeth – ac felly roedd modd i bawb yn mhopeth wasanaethu Duw – galwodd y syniadau yma yn “sphere sovereignty”. Canlyniad hyn, yn ymarferol, oedd fod pob sffêr ym mywyd y genedl a sofraniaeth ei hun gerbron Duw. Roedd athro ac ysgol yn uniongyrchol gyfrifol i Duw, nid oedd rhaid i’r ysgol fod yn atebol i Dduw via yr Eglwys. Wedyn yr eglwys hithau, roedd hi’n uniongyrchol atebol i Dduw ac nid yn atebol via y Wladwriaeth. Ac wedyn y Wladwriaeth hefyd yn uniongyrchol atebol i Dduw ac nid yn atebol via yr Eglwys. Roedd Kuyper yn gweld cenedl fel rhywbeth organig oedd wedi ei greu o sawl cymdeithas annibynnol oedd i anrhydeddu sofraniaeth eu gilydd. Nid oedd hawl gan yr eglwys ddweud wrth yr ysgol sut oedd bod yn ysgol yn fwy nag oedd hawl gan y wladwriaeth i ddweud wrth yr eglwys sut i fod yn eglwys. Gellid gweld felly sut oedd syniadaeth o’r fath yn apelio at Ymneilltuwyr Cymreig oedd wedi arddel syniadau tebyg ers canrifoedd am annibyniaeth eglwys oddi wrth wladwriaeth a gwladwriaeth oddi wrth eglwys ac effaith hynny i gyd ar elfennau eraill o fywyd cenedl fel addysg ayyb…
Ond, mae’n bwysig dweud hefyd fod Bobi Jones a Tudur Jones fel ei gilydd yn ddewisol iawn wrth dynnu ysbrydoliaeth o waith Kuyper. Bob tro dwi wedi trafod gwaith Kuyper gyda Bobi Jones mae’r sgwrs yn dod i’w therfyn bob tro wrth i Bobi fy atgoffa mae “anffodus” ac “adweithiol” oedd y ffordd yr aeth Kuyper ati i roi ei syniadaeth ddiwinyddol-wleidyddol ar waith. Ac roedd Tudur Jones yn pwysleisio mae tebygrwydd yn unig mewn rhai syniadau a welir rhwng syniadau Kuyper a rhai meddylwyr Cymreig a nad oes tystiolaeth fod dylanwad uniongyrchol wedi bodoli. Dywedodd Tudur fod ‘tebygrwydd trawiadol rhwng dysgeidiaeth Kuyper am sofraniaeth gylch a chenedlaetholdeb radicalaidd a chydweithredol Michael D. Jones, er nad oes dim, hyd y gwn i, i awgrymu dibyniaeth y naill ar y llall.’ (R. Tudur Jones: ‘Abraham Kuyper’ yn Ysgrifau Diwinyddol II, Noel A. Gibbard gol. (Pen-y-Bont ar Ogwr:Gwasg Efengylaidd Cymru, 1988)
Dyna ni, diddorol oedd clywed enw Kuyper ar Radio Cymru bore ‘ma beth bynnag!
Mae’n ddryswch i minnau sut y bod yr Afrikaans -pobl a oedd a delwedd defosiynol, sychdduwiol i raddau, gyda tebygrwydd cryf i anghydffurfwyr Cymru a’r Alban , wedi llwyddo i greu system oedd yn amlwg mor anfoesol a gwrth-Gristnogol. Cofier i hwythau gael eu hymlid yn filain gan yr ymerodraeth Brydeinig .Mae’n amlwg fod yr eglwys yno’n arddel, hyd yn oed cynnal apartheid. Ambell i gwestiwn, os y caf !
(i) Sut y gwnaeth syniadau Kuyper ddatblygu i fod yn bolisi swyddogol ‘Apartheid’. h.y. ai seilio eu deddfwriaeth ar eu credoau a wnaeth yr Afrikaaniaid, neu chwilio am gyfiawnhad diwinyddol cyfleus ?
(ii) Beth oedd perthynas y ‘Dutch reformed church’ ac eglwsyi Protestanaidd y byd yn ystod apartheid ?
A oedd yna ‘Boycott’ yn y byd yma hefyd, fel y gweithredwyd ym myd adloniant a chwaraeon ?
(iii) A waharddwyd pobl croenddu o rai addoldai gwynion yn llwyr, neu cael eu gwahanu oddi fewn yr oeddent ?
Ary cyfan, fel yr wyt yn nodi, mae anghydffurfiaeth Cymru gyda’r enw o fod yn foesol llawdrwm – ond yn gymdeithasol a gwleidyddol ryddfrydol a radical ( Efallai fod Tom Nefyn yn enghraifft da hefyd) . Gallai rhywun feddwl hefyd am eglwys Ian Paisley fel un sy’n weddol agos atom o ran cred, ond ar ochr wahanol iawn i ffens wleidyddol.
am
Thanks for this Rhys – I was able to read it with Google translate!
Do you know if there is an English translation of R. Tudur Jones: ‘Abraham Kuyper’ yn Ysgrifau Diwinyddol II, Noel A. Gibbard gol. (Pen-y-Bont ar Ogwr:Gwasg Efengylaidd Cymru, 1988?
Cheers
Steve
Diolch am ymhelaethu ar yr hyn ddwedais i bore ddoe ar Bwrw Golwg: mae’n annodd iawn trafod syniadaeth mewn slot 8 munud yn trafod ffigwr fel Mandela!
Bu Kuyper yn eithriadol ddylanwadol ar gyflwyno seiliau diwinyddol i’r prosiect Apartheid fawr yn hanner cyntaf yr G20fed. Anghofiais ddweud fod yna ddylanwadau eraill hefyd: cysylltiad amlwg rhai o arweinwyr Afrikaner gyda Almaen y 1920au a’r 30au, er enghraifft.
Ond yr hyn sy’n drawiadol yw bod Kuyper, un sy’n cael ei ystyried gan rhai fel arwr Calfinaidd, mor eithriadol o hiliol; yn fwriadol felly. Roeddwn yn britho bron pan ddarllenais adrannau o’r Lectures nol yn y 90au, ac yna dod i Gyfadran Ddiwinyddiaeth Stellenbosch a chanfod ôl ei fysedd ef dros gymaint.
Cofiwch, mae digon o bobl eraill wedi cyfeiliorni ar fater natur y genedl yn nhrefn Duw. Peidiwch wneud i fi ddechrau siarad am “Manifest Destiny” America a’r Afrikaners (a’r Saes?/Cymro?)!
Diddorol oedd gwrando ar sylwadau Aled ar Bwrw Golwg ac wedyn darllen rhagor yma, yn enwedig ei ymateb i ‘hiliaeth’ Kuyper. Ar ôl mynd yn ôl at y Lectures i geisio dod o hyd i’r darnau tramgwyddus, rhaid i mi gyfaddef fy mod i wedi methu hyd yn hyn. Dyn ei oes oedd Kuyper a gwaetha’r modd, nid ef oedd yr unig feddyliwr Ewropeaidd o bell ffordd a gredai yng ngoruchafiaeth gynhenid y dyn gwyn. Heb esgusodi’r rhagfarn hon, mae modd ei deall i raddau o gofio bod grym economaidd a diwyllannol Ewrop yn ei anterth ar y pryd (ac egni newydd yr America Ewropeaidd ond megis dechrau), a digon o’r drefn Gystennaidd yn parhau i bobl allu drysu rhwng Cristnogaeth ac ‘Ewropeaeth’. Gwahanol iawn yw hi bellach, wrth i hunllef Kuyper gael ei gwireddu a secwlariaeth y Chwyldro Ffrengig wedi disodli Cristnogaeth sefydliadol i raddau helaeth ar yr hen gyfandir, yr Eglwys yn ffynnu ar bob cyfandir arall, a chanolbwynt economaidd y byd yn prysur symud i Asia. Y gwir amdani oedd bod syniadau Kuyper yn gwbl anaddas ar gyfer y byd newydd a grëwyd yn sgil gwladychu a llwyddiant y mudiad cenhadol modern. Hwn yw’n byd ni, a rhaid i ni ymateb iddo gyda chymorth Gair ac Ysbryd Duw. Profwch bob peth, glynwch wrth yr hyn sydd dda yw hi o hyd, am wn i.
I unrhywun sydd am wybod rhagor am gyfraniad Kuyper i apartheid, gallai’r erthygl ganlynol fod o ddiddordeb:
http://www.hts.org.za/index.php/HTS/article/download/401/302
Diolch Geraint, dwi wedi darllen (cyfieithiadau) o lawer o brif weithiau Kuyper ond wnes i ddim dod ar draws unrhyw ddarnau tramgwyddus chwaith. Mae’n debyg felly mae yn ei parxis yn bennaf y daeth hyn i’r amlwg – efallai yn ystod ei gyfnod fel Prif Weinidog? Wn i ddim.