Roeddwn i wedi clywed am Peter Enns ers blynyddoedd ac wedi gwrando ambell dro ar ei bodlediad, The Bible for Normal People, ond dyma oedd y llyfr cyntaf i mi ddarllen ganddo. Mae’n awdur dadleuol ac mi wnaeth cyhoeddi’r llyfr hwn arwain yn y diwedd i ymddiswyddiad Enns fel Athro Hen Destament Coleg Diwinyddol enwog Westminster Philadelphia. Os ydw i wedi deall yr hanes yn iawn fe wnaeth Enns neidio cyn iddo gael ei wthio gan fod y mwyafrif o’i gyd-athrawon yn y Coleg yn meddwl fod y llyfr yn mynd tu hwnt a thu allan i’r traddodiad diwinyddol diwygiedig-efengylaidd roedd cyfansoddiad y Coleg yn mynnu fod pob athro yn ffyddlon iddo.
Cyn dweud dim byd mwy mae’n bwysig i mi nodi nad ydw i erioed wedi astudio astudiaethau Beiblaidd ar lefel academaidd felly roeddwn i’n darllen y llyfr fel Cristion cyffredin ac felly yn ôl y safon yna, ac nid safon academaidd, rwy’n mesur y llyfr.
Prif amcan Enns yn y llyfr yw awgrymu trydedd ffordd rhwng rhyddfrydiaeth ddiwinyddol – sy’n defnyddio beirniadaeth Feiblaidd i danseilio awdurdod y Beibl – a diwinyddiaeth efengylaidd sydd wedi arfer ‘esbonio i ffwrdd’ beirniadaeth Feiblaidd mewn ymgais i warchod awdurdod y Beibl. Mae Enns yn cynnig llwybr canol sef dilyn cyfatebiaeth o’r ymgnawdoliad, neu fel mae Enns yn dweud: “…as Christ is both God and human, so is the Bible.”
Wrth drafod yr holl ddatblygiadau modern sydd wedi dangos fod yr athrawiaeth draddodiadol o’r Beibl yn dod yn gynyddol ansad beth mae Enns yn ceisio ei wneud ydy dangos sut nad yw cydnabod dyndod a chyd-destun diwylliannol y Beibl yn tanseilio ei awdurdod. Mewn ffordd debyg i sut nad oedd dyndod Iesu yn tanseilio ei Dduwdod.
Rwy’n cydnabod y gallai’r llyfr fod yn heriol, efallai yn rhy heriol, i rai Cristnogion. Ar y gorau gallai wneud rhai yn grac, ar y gwaethaf gallai arwain at ddatgymalu ffydd rhai sydd ddim wedi eu harfogi i ofyn cwestiynau critigol adeiladol am eu ffydd. Ond i eraill sydd eisoes yn ymgodymu a rhai o’r cwestiynau am awdurdod a chefndir diwylliannol y Beibl gall y llyfr fod yn gymorth i ail-sefydlu ffydd yn Iesu ar sail gwerthfawrogiad newydd o’r Beibl. Ar ryw ystyr felly nid yw’r llyfr yn un i bawb a dyna’r rheswm, i raddau, pam fy mod i wedi ei ddarllen: dwi wedi ei ddarllen fel bod dim angen i chi.
Y prif beth wnaeth argraff arni i wrth ddarllen y llyfr oedd trafodaeth Enns am hanesyddiaeth yr Hen Destament. Hynny yw sut a pham roedd awduron yr Hen Destament yn cofnodi hanes a pam fod deall hyn wedyn yn ein harwain ni i ddeall y Beibl yn well yn ei gyd-destun gwreiddiol.
Un camgymeriad a wneir yn gyson gan Gristnogion modern, yn ôl Enns, yw darllen a cheisio deall y Beibl yn yr un ffordd ac rydym yn darllen a deall ffynonellau modern – yn arbennig felly rhannau o’r Hen Destament sy’n cyflwyno hanes. Nid oedd hanes yn cael ei gofnodi a’i adrodd yn yr un ffordd ac yr ydym ni’n cofnodi hanes heddiw. Camgymeriad felly yw dal hanesyddiaeth yr Hen Destament i fyny i’r run safon a meini prawf ag y byddem yn ei ddisgwyl gan waith hanesyddol modern heddiw.
Beth a geir yn llawer o’r Hen Destament ydy cyflwyno hanes fel “myth”. Mae’n bwysig nodi yn syth fod Enns ddim yn golygu “myth” yn yr ystyr o fod yn alegori, yn stori dylwyth teg neu yn rhywbeth sydd wedi ei wneud i fyny. Beth mae’n ei olygu yw bod hanes yn cael ei gofnodi a’i basio mlaen yn y Beibl yn defnyddio techneg neu genre llenyddol gwahanol i be fydde ni heddiw yn meddwl amdano wrth feddwl am hanes:
‘It is important to understand, however, that not all historians of the ancient Near East use the word myth simply as shorthand for “untrue,” “made-up,” “storybook.” It may include these ideas for some, but many who use the term are trying to get at something deeper. A more generous way of defining myth is that it is an ancient, premodern, prescientific way of addressing questions of ultimate origins and meaning in the form of stories: Who are we? Where do we come from?’
Peter Enns, Inspiration and Incarnation
Drwy ddal hanesyddiaeth yr Hen Destament i fyny i safon fodern rydym yn colli beth sydd yn mynd ymlaen a’r gwirionedd mae’n ceisio ei gyfleu yn unol â chonfensiwn y cyfnod o gofnodi hanes. Dydy hyn ddim i ddweud fod rhannau o’r Beibl yn colli awdurdod neu ystyr, dim ond i ddweud fod hi’n gamgymeriad parhau i’w darllen fel y mae’r eglwys yn y Gorllewin wedi bod yn eu darllen yn y canrifoedd diwethaf. Enns sy’n esbonio eto:
“It is a fundamental misunderstanding of Genesis to expect it to answer questions generated by a modern worldview, such as whether the days of creation can be lined up with modern science, or weather the flood was local or universal. The question that Genesis is prepared to answer is whether Yahweh, the God of Israel, is worthy of worship.”
Peter Enns, Inspiration and Incarnation
Mae Duw wedi datguddio ei hun i ni yn y Beibl ond, yn unol â chyfatebiaeth ymgnawdoliad Enns, mae’r datguddiad yn gyson gyda’r hyn roedd pobl a diwylliant yn gyfarwydd ag e ar y pryd ac nid felly gyda sut mae diwylliant ôl-oleuedigaeth fodern yn deall pethau. Enns eto:
“We will not understand the Bible if we push aside or explain away its cultural setting, even if that setting disturbs us. We should, rather, learn to be thankful that God come to them just as he did more fully in Bethlehem many, many centuries later. We must resist the notion that for God to enculturate himself is somehome beneath him. This is precisely how he shows his love to the world he made.”
Peter Enns, Inspiration and Incarnation
Sgwennwyd y llyfr gan rywun oedd yn ystyried ei hun yn Gristion efengylaidd ac yn athro mewn coleg efengylaidd. Wn i ddim a ydy Peter Enns dal yn ystyried ei hun yn Gristion efengylaidd heddiw, yn sicr nid yw llawer o Gristnogion efengylaidd yn ei ystyried yn un ohonyn nhw a’r llyfr yma oedd y ‘red flag’ cyntaf fod Enns, yn eu golwg nhw, yn llithro i lawr y llwybr llithrig.
Ond ar sail yr un llyfr yma o eliaf rwy’n meddwl y gall Enns fod yn ffrind. I fi o leiaf mae cyfatebiaeth Enns o fod y Beibl, fel Iesu, yn waith dynol ac yn waith dwyfol yn cynnig fframwaith i gadarnhau awdurdod y Beibl yn wyneb cwestiynau lletchwith mae’r traddodiad efengylaidd fel arfer yn eu hanwybyddu neu yn cynnig atebion slic ac annigonol iddyn nhw.
