Bore ‘ma roeddwn ni’n ail-ddarllen pennod olaf cofiant Densil Morgan o Pennar Davies oedd yn Genedlaetholwr Cristnogol blaenllaw o fewn Plaid Cymru yng nghyfnod Gwynfor. Roedd yr adran yn sôn am y rôl a chwaraeodd Pennar yn yr ymgyrch i sicrhau sianel Gymraeg. Fe fu ef yn gyfrifol, gyda Meredydd Evans a Ned Thomas, am dorri mewn i drosglwyddydd darlledu Pencarreg, Llanybydder ac yna ei ddiffodd yn 1979.
Yn ei araith yn yr uchel-lys fe ddywedodd Pennar:
Mae holl waith fy mywyd wedi ei seilio ar y gryd fod Duw, awdurdod y Creu a’r Cadw, y Daioni a’r Dioddefaint a’r Gwynt dilyffethair sy’n chwythu ymhob gwirionedd ac ymhob glendid is y rhod. I mi does dim ystyr i fywyd ar wahân i’r argyhoeddiad mai rhan o anturiaeth y Duw Byw yw’r hollfyd yr ydym yn cael byw ynddo fe, mai Efe biau’r Nerth a’r Doethineb a’r Cariad sydd yn ei greu ac yn ei gynnal.
Fe ysgytiwyd fi i’r byw wrth ddarllen y geiriau yna gan gofio cyflwr presennol y mudiad cenedlaethol yng Nghymru, yn arbennig Plaid Cymru. Er nad ydw i’n haeru fod yn rhaid i chi fod yn Gristion i fod yn genedlaetholwr “go-iawn”; mi ydw i yn dadlau fod gwerthoedd craidd y mudiad cenedlaethol wedi eu herydu ers i Pennar yngan y geiriau uchod oherwydd fod y dylanwad Cristnogol wedi ei golli o rhengoedd y Blaid. Mae’r lefain yn y blawd wedi ei golli. Dyna pam bod y Blaid, er gwaethaf ei proffesiynoldeb a’i phoblogrwydd cymharol, yn fwy cyfaddawdus ar y gwerthoedd craidd.
Hanes diweddar ydy hanes Pennar a’i gyfoeswyr, ac i hanes diweddar y perthyn y cof am y rheiny oedd dal yn y carchar y Nadolig hwnnw yr oedd S4C wedi dechrau darlledu a’r union bobl a sicrhaodd ei bodolaeth yn parhau dan glo. Yr oedd Hywel, mab Pennar, yn un o rheiny oedd yn parhau dan glo. Dydy gwneud “safiad” heb sôn am “aberth” ddim yn perthyn i feddwl y cenedlaetholwr modern – ei eiriau ef yn hytrach ydy “pragmataidd” ac “youtube”.
“Clywch, benaethiaid Jacob,
arweinwyr tŷ Israel!
Oni ddylech chwi wybod beth sy’n iawn?
(Micha 3:1)
Gyda Osian yn mynd i’r carchar ryw dro dros yr wythnosau nesaf oherwydd nad ydy’r LCO iaith yn agor y ffordd i hawliau iaith cyfartal ym mhob sffêr o fywyd fe ddaw yna gyfle perffaith i bobl ddangos eu hochr a dod i ddeall ystyr y gair “safiad” unwaith yn rhagor.
Alli di ddim bod yn fwy penodol? Pa ddylanwad Cristnogol sy wedi’i golli?
A ddylai’r Blaid fod yn nytars gwrth-erthyliad, gwrth-hoyw?
Ar wahân i rwtsh ‘moesol-wleidyddol’ fel’na, pa ddylanwad ddylai Cristnogaeth ei gael?
Os nad yw rhywun yn genedlaetholwr o Gristion, ydi’i genedlaetholdeb o rywsut yn llai gwerthfawr, llai pur, llai gonest, llai ymarferol, llai cyfiawn yng ngolwg Duw? Mewn dadl, ydi’r Cristion wastad yn iawn?
Rwyt yn honni arddel syniadau Calfinaidd. Ond mae’r greiddiol i Galfiniaeth fod Duw yn dewis pwy sy’n Gristion a phwy sy ddim. Beth yw dy strategaeth felly? Gwahardd pawb ond yr etholedigion o’r Blaid?
Os oes llai o Gristnogion yn aelodau o’r Blaid heddiw, neu os ydi’r ‘dylanwad Cristnogol’ boncyrs hwn yn llai, mae’r bai yn un o ddau le: naill ai ar Gristnogion, am beidio â bod yn fwy gweithgar yn y Blaid. Neu ar Dduw, am beidio ag ethol pobl fyddai’n weithgar/dylanwadol yn y Blaid.
Does gan bobl nad ydynt yn Gristnogion ddim dylanwad O GWBWL dros hynny: yn ôl ei athrawiaethau Cristnogaeth, dim ond y bobl sy’n etholedig gan Dduw sy’n Gristnogion. Yng ngoleuni hynny, mae’r syniad y dylai Cristnogaeth neu unrhyw grefydd arall gael unrhyw ddylanwad ar bolisi/egwyddorion gwleidyddol yn gyfangwbl afiach – heb sôn am fod yn hollol ddisynnwyr.
I gychwyn, os wnei di ail-ddarllen be wnes i ysgrifennu dydw i ddim yn dadlau fod yn rhaid i chi fod yn Gristion i fod yn genedlaetholwr “go-iawn†– wnes i nodi hynny yn gwbl glir. Dweud fod angen Cristnogion i fod yn lefain yn y blawd wnes i yn hytrach na dweud fod angen i’r dorth gyfan fod yn Gristnogion.
Gyda’r traddodiad Calfinaidd mae fy nghydymdeimlad i, ond nid oedd Pennar Davies na Christnogion eraill o fewn y Blaid yn Galfinwyr. Syniad craidd Calfin i mi yw “Sofraniaeth Duw†– syniad a ddaeth wedi dyddiau Calfin gan Galfinwyr yn hytrach na gan Calfin ei hun oedd etholedigaeth. O ddeall y cysyniad o Sofraniaeth Duw yn y ffordd gywir yr oll maen ei olygu yw rhoi Duw yn hytrach na dyn yn y canol. Hyd yn oed oes nad wyt ti’n Gristion fedri di werthfawrogi fod yr egwyddor o roi eich Duw yn y canol yn hytrach na chi eich hun yn weddol synhwyrol. Nid rhywbeth unigryw i Gristnogaeth yw hyn, ac nid rhywbeth unigryw i Galfinwyr o fewn yr Eglwys Gristnogol chwaith. Ond ei oblygiadau yn y sffêr wleidyddol ydy’r gred fod Duw nid yn unig yn Arglwydd ar eich enaid ond ei fod yn Arglwydd ar eich bywyd yn y byd hwn yn ogystal a’r nesaf. Yn ymarferol fe olyga hyn fod y Cristion yn gorfod gwneud popeth yng ngolau pen-arglwyddiaeth Duw – gwneud penderfyniadau moesol, penderfyniadau o ran stiwardiaeth cyllid ayyb… Dim byd mwy nag sy’n rhaid i bawb wneud, ond i’r Cristion maen gwneud y penderfyniad yng ngolau pen-arglwyddiaeth Duw yn hytrach na chwiw ei hun neu bwysau cyfoedion neu bwysau y blaid y fydd dyn mewn clymblaid a hi hyd yn oed.
O ran pa ddylanwad Cristnogol. Rwyt ti’n cymryd yn ganiataol fod pob Cristion sy’n ymhél a’r gwleidyddol ar y dde yn wleidyddol. Maen bosib fod hynny yn fwy gwir yn yr Amerig er fod y rhod yn troi fan yna; ond maen bell iawn o’r gwir yng Nghymru. Ar y cyfan mae Cristnogion yng Nghymru, yn Galfinwyr a phob math arall, ar y chwith yn wleidyddol ac oherwydd hynny weli di ddim finnau nac unrhyw Gristion arall yn gwthio agenda gwrth-erthylu, gwrth-hoyw, pro-rhyfel na dim byd arall o fewn y Blaid. Dydw i ddim yn cytuno gyda defnyddio cyfraith i orfodi unrhywbeth ar fywydau personol pobl hyd at y pwynt ei fod yn effeithio eraill. Felly er enghraifft, dydw i ddim yn meddwl fod meddwi yn arbennig o ddoeth ond ni fuaswn ni’n gwneud y weithred yn anghyfreithlon; fodd bynnag mi ydw i’n credu fod lle i lywodraeth gymryd rhai mesurau gan fod gor-yfed unigolion yn effeithio cymdeithas yn gyffredinol oherwydd ei effaith ar dor-cyfraith, straen ar y gwasanaeth iechyd ayyb…
Yr oll roeddwn ni’n ceisio dadlau mewn gwirionedd oedd fod Cristnogion, by definition, yn bobl sy’n gosod y bar moesol yn uchel. Nid fod hynny yn eu gwneud yn bobl hunan-gyfiawn, ddim o gwbl ac i’r gwrthwyneb, maent yn gwacau eu hunain o’r “hunan†ac yn pwyso ar y dwyfol yn lle. Ac yr ymwadiad o’r “hunan†sydd yn gwneud y gwleidydd Cristnogol yn wahanol i’r gwleidydd sydd yno yn ei nerth ef ei hun.
Sylwadau diddorol, Rhys – a diolch iti am eu mynegi.
Ond tybed yw dy haeriad mai oherwydd diffyg dylanwad Cristnogol sy’n golygu fod Plaid yn llai egwyddorol yn gywir? Tybed mai’r ffaith fod y Blaid wedi dod mor agos at rym – a bellach yn dal grym – yn y ddegawd olaf sy’n bennaf gyfrifol am hynny, a bod pragmatiaeth yn rhywbeth sy’n arwain at/dilyn grym yn naturiol ym mhob plaid gwlediyddol?
Ac wrth feddwl mwy am y peth, tybed wyt ti’n gywir ynghylch diffyg egwyddorion? Tybed ai egwyddorion gwahanol sydd ganddi bellach, neu o leiaf ystod mwy eang o egwyddorion nag jest iaith? Wedi’r cwbl mae hi’n Blaid sydd am reoli llywodraeth, a rhaid iddi ffurfio polisiau ar draws ystod eang iawn o faterion pwysig.
A’r unig beth fedra i ddweud am ‘youtube’ ydi ‘ouch’ ;-))
Ac eto … pwy roddodd ganmoliaeth i’r Blaid yn eithaf diweddar am addo gliniadur i bob plentyn ysgol – am y byddai’n sicrhau y gall pobl difreintiedig hwythau wneud defnydd o’r we?
Wrth gwrs, gwraidd y broblem ydy atyniad grym ond mae lle i ddadlau y byddai dylanwad Cristnogol cryfach yn dal y Blaid rhag bod yn gyfaddawdus wrth ddod yn nes at y grym. Wrth gwrs cyfaddawdu ar fater iaith yw un o fy nghonsyrn personol i, ond i mi hefyd mae’r egwyddor o addysg am-ddim yn bwysig hefyd, dyna bwnc arall y cyfaddawdwyd drosto. A gan i ti godi y busnes glaniaduron – fe fu’n rhaid anghofio am yr addewid hwnnw hefyd fel rhan o gyfaddawd rhaglen lywodraeth clymblaid. Felly nid dadl unllygeidiog un o “fois yr iaith†dwi’n ei roi gerbron – y mae wedi effeithio amrediad eang o bolisïau’r Blaid.
Gwyddost yn iawn mod i’n un o bleidwyr mwyaf technoleg newydd ond diben yr holl gyfryngau yma fel ‘youtube’ dylai fod i ddadlau dros yr egwyddorion hynny sy’n annwyl i ni. Dylai bod yn “gyfoes†byth fod yn amcan ynddo ef ei hun – tebyg yw’r gymhariaeth gyda chenhadaeth yr eglwys yn y cyswllt hwn maen siŵr. Y mae’r darllediad gwleidyddol newydd yn gaboledig o safbwynt delwedd a chynhyrchu ond tybed a oes yna sylwedd wedi ei golli? Y mae’r linell “most Plaid supporters are not Welsh speakers†yn anffodus a dweud y lleiaf. Dychmygwch petai’r Blaid Lafur yn trio denu cefnogaeth yn Bradford trwy ddefnyddio’r linell “most Labour supporters aren’t ethnic minorities†a hynny er mwyn denu pleidlais y mwyafrif gwyn oddi wrth y Ceidwadwyr a phleidiau eraill.
Ond a mynd a ni yn ôl at y cwestiwn gwreiddiol sef a ydy pylu ar y dylanwad Cristnogol yn golygu erydu ar yr egwyddorion craidd gadewch i ni ystyried hyn. Gydol y Beibl y mae pobl yn dal awenau pŵer, llywodraeth eu dydd. Y mae rhai yn gwneud smonach o’r peth ac yn cael eu llygru i weinyddu anghyfiawnder ond y mae rhai yn ffyddlon i’r Arglwydd ac yn gweinyddu cyfiawnder. Er enghraifft yn Nehemeia 5 rydym ni’n gweld dau fath o ddosbarth gwleidyddol ar waith: Nehemeia ei hun oedd yn anrhydeddu’r Arglwydd yn ei lywodraethant ac yna’r llywodraethwyr cynt oedd yn troi y bwyd a’r cyfoeth i’w gorlan ei hun. Yr oedd Nehemeia yn Lywodraethwr ar Jwdea! Big fish felly. Ond eto nid oedd yn cyfaddawdu ac ni gyfaddawdodd i gyrraedd y top fel petai. Mewn gair, does dim rhaid cyfaddawdu i ddal awenau llywodraeth. Dydy cyfaddawd ddim yn anghenraid wrth lywodraethu, y maen opsiwn a hynny’n unig. Oes modd trosi’r gair opsiwn wedyn i demtasiwn? Oes dybiwn i.
Ond lwc Nehemeia oedd mai nid mewn gwlad ddemocrataidd yr oedd yn byw. Nid oedd rhaid iddo grafu am bleidleisiau fel pleidiau ein gwlad ni. Wrth gwrs, byddai ei neges o ‘dewch inni godi’r hen wlad yn ei hol’ yn un boblogaidd. Llai poblogaidd fyddai ‘rhaid inni godi trethi yn bur uchel i wneud hynny’.
Diddorol yw sylwi ar safle’r Toriaid heddiw – yn gallu siarad yn eithaf agored ynghylch toriadau mewn gwariant cyhoeddus a sicrhau ‘llywodraeth fach’ – er nad ydynt yn manylu llawer. Wrth gwrs, dyma fu eu safbwynt erioed – ond o dan DC maent wedi bod yn dawel iawn am y peth, gan gadw’n eithaf clos at y mantra eu bod o blaid amddiffyn gwasanaethau cyhoeddus. Hynny yw, maent wedi cyfaddawdu eu neges am iddynt wybod na chaent byth eu dwylo ar rym. Ond bellach mae’r gwynt wedi troi, ac mae polau piniwn yn awgrymu fod awch am doriadau i arbed arian. Ac wrth i’r gwynt droi mae’r Toriaid yn gosod yr hwyliau i fyny.
Tebyg fu hanes Llafur. Trwy gydol yr 80au fe ddaliasant yn dynn wrth eu hegwyddorion (ac nid am eu bod yn Gristnogion). Ond daethant i weld na fyddent byth yn cael cyfle i weithredu heb iddynt newid. Cyfaddawd oedd hyn? Ia i nifer ar y chwith. Ond o ‘gyfaddawdu’ daeth grym. Ac efo’r grym hwnnw daeth cyfle i ddeddfu ar faterion fel isafswm cyflog.
Mewn gwleidyddiaeth ddemocrataidd – oni bai fod y gwynt tu ol iti – rhaid bod yn fodlon cyfaddawdu os am gael grym go iawn. Mae pob llywodraeth yn gofod gwneud dewisiadau go iawn. Fel y gwyddost mae Mon yn wynebu penderfyniad ynghylch ysgolion ar hyn o bryd (bum yn y pwyllgor addysg ddoe). Ac er na ddylid gwneud y penderfyniad yn unig ar sail ariannol (fel sy’n beyrgl hyd yma) – bydd rhaid cymryd yr ochr ariannol i ystyriaeth. Bydd rhaid i’r cyngor dorri yn rhywle – ac fel y gwelwyd yng Ngwynedd, bydd cost wleidyddol i’r penderfyniad hefyd.