Wythnos diwethaf fe es i’r ail gynhadledd wedi threfnu gan Cymru Gyfan. Y testun y tro hwn oedd trawsblannu a thrawsffurfio eglwysi. Ag eithrio’r fenter gyffrous yn Abertawe lle y mae eglwys newydd Gymraeg yn cael ei phlannu y mae’r syniad o drawsblannu a thrawsffurfio yn fwy perthnasol i sefyllfa y rhan fwyaf ohonom yn yr eglwysi Cymraeg ac felly gydag awch y teithiais i lawr i’r Drenewydd.
Prif siaradwr y diwrnod oedd Rob Jones, un o arweinwyr Bethlehem Church Life Centre yng Nghefn Cribwr, Pen-y-bont a’r Ogwr. Byddai Rob yn crynhoi ei weledigaeth i Gymru fel a ganlyn – “Trawsnewid Cymdeithas drwy Eglwysi Trawsffurfiedig”! Slogan digon slic yn wir ond beth a olyga hynny yn ymarferol iddo dywedwch? Yn un o’r sesiynau cawsom ychydig bach o hanes yr eglwys dros y blynyddoedd diwethaf. Teimlodd yr eglwys fod angen iddi ail-ddarganfod ei phwrpas ac i’r perwyl hwnnw fe drefnwyd cyfres o gyfarfodydd gweddi arbennig i ymbil ar yr Arglwydd i roi gweledigaeth newydd iddi. Adroddodd Rob, gyda dagrau yn ei lygaid, am rai o’r cyfarfodydd yma fyddai’n estyn i mewn i’r oriau bach lle byddai aelodau’r eglwys yn gweddïo ar Dduw am arweiniad ac gyda hyn yn gweld ewyllys yr Arglwydd iddynt yn dod yn glir.
Gwelodd Rob a gweddill yr eglwys mae’r hyn yr oedd Duw yn rhoi ar eu calonnau oedd fod angen i’r eglwys wasanaethu’r gymuned o’i hamgylch ac y byddai hynny yn arwain yn naturiol wedyn at weld pobl yn dangos diddordeb yng nghenhadaeth ysbrydol yr eglwys ac yn dod i ffydd bersonol yn Iesu Grist. Fe welodd yr eglwys fod angen dirfawr yn yr ardal am ganolfan hamdden a champfa ac felly fe wnaeth yr eglwys geisiadau am nawdd ariannol gan Lywodraeth y Cynulliad i adeiladu ac yna rhedeg canolfan debyg. Drwy arweiniad a llaw amlwg yr Arglwydd ym mhethau bu’r cais yn llwyddiannus a bellach mae’r prosiect gwerth £1m wedi agor.
Y mae’n adeilad pwrpasol i’r eglwys ei hun i gychwyn ond mae’n adnodd i’r gymuned yn ogystal gan fod yna gyfleusterau campfa a chanolfan hamdden ynghyd a chaffi. Drwy gyfrwng y fenter yma y mae’r eglwys wedi llwyddo i bontio gyda’r gymdeithas ehangach mewn modd gellid ond wedi a breuddwydio yn ei gylch ynghynt. Yn ddigon diddorol roedd Rob yn nodi nad oedd pawb yr oedd yr eglwys yn ei gyflogi i weithio yn y ganolfan hamdden a’r caffi o’r rheidrwydd yn Gristnogion. Eu cred oedd y byddai’r bobl yma, ac y mae rhai wedi eisoes, yn dod i ymholi mwy am Iesu o dreulio amser yng nghwmni Cristnogion ac felly y bod cyflogi rhai nad ydynt yn Gristnogion yn genhadaeth ynddo ef ei hun!
Un o’r llinellau cofiadwy ddefnyddiodd Rob wrth ein cyfarch oedd “You must have a business head but a Kingdom heart” – a dyna grynhoi hanes trawsnewidiad yr eglwys. Mae angen i eglwysi sydd am drawsffurfio er mwyn cyrraedd ein cymunedau a’u gwasanaethu fod a pen busnes siarp ar un llaw ond gwae ni rhag anghofio ymgymryd a’r gwaith yn yr ysbryd cywir ar y naill law. Fel pob Cristion o Gymro fy ymateb cyntaf i gyflwyniad Rob oedd rhyw deimlad, waeth i mi gyfaddef, o eiddigedd. Fe dybiais ei fod ef, mwy na thebyg, yn gweithio mewn cyd-destun “mega-church” a chanddynt gannoedd o aelodau i gychwyn ac felly er mor ddifyr oedd ei gyflwyniad tybiais fod ei fan cychwyn ef yn bur wahanol i fan cychwyn y rhan fwyaf o bobl yn yr eglwysi Cymraeg. Ond roeddwn yn anghywir! Ar ddechrau’r fenter ffydd hon dim ond 80 o aelodau oedd ym Methlemem, Cefn Cribwr; ac wrth i’r eglwys fwrw mlaen a dilyn y weledigaeth fe ymadawodd yr “amheuwyr” ac fe syrthiodd yr aelodaeth i hanner cant yn unig.
A dyna yn wir yr her cefais i wrth adael. Nid hanes “mega-church” mawr cawsom gan Rob ond hanes eglwys o faint nid annhebyg i fy eglwysi i ym Mangor a llawer o eglwysi Cymraeg tebyg. Criw o hanner cant oedd gan Rob o’i amgylch wrth drawsffurfio’r eglwys er mwyn trawsffurfio cymdeithas ond roeddent yn hanner cant o bobl oedd wedi cydio yng ngweledigaeth yr Arglwydd. Pa drawsffurfio gwerth sôn amdano y gallwn ni yn yr eglwysi Cymraeg adrodd amdano? Cyhoeddi Caneuon Ffydd? Dyna i ni her a realiti check go-iawn.
Mae hyn yn llwyr bersonol. Fel rhyw un a chysylltiadau agos a Chefn Cribwr, cymuned cwbwl Gymraeg tan hanner canrif yn ôl, rwy’n ei chael hi’n anodd iawn deall dy frwdfrydedd dros yr “English Cause”. Yn gyntaf un mae meddwl bod Cefn yn rhan o Ben-y-bont yn dangos diffyg dealltwriaeth llwyr ynghylch hanes y pentref.
Diolch am dy sylwad Vaughan, ac wrth gwrs rwyt ti’n llygad dy le, does dim dealltwriaeth gyda mi o gwbl am sefyllfa’r pentre. Ond fentra i, un o fois Cymdeithas yr Iaith, awgrymu fod gan y Cymry di-Gymraeg enaid yn ogystal?
Hyd y gwn i dydy Rob Jones ddim yn medru’r Gymraeg ond yr hyn sy’n ddiddorol am Rob Jones, Marc Owen a David Ollerton ac arweinwyr eraill Cymru Gyfan yw eu bod nhw’n Gymry brwd, bron a bod y gellid eu galw’n genedlaetholwyr. Mae hyn wrth gwrs yn chwa o awyr iach oherwydd yn hanesyddol dros y degawdau diwethaf mae efengylwyr yng Nghymru, hyd yn oed rhai sy’n medru’r Gymraeg, wedi bod yn gwbl ddi-hud am Gymru a’r Gymraeg ac yn wir yn prysuro ei diwedd yn enw “nid oes rhagor rhwng Iddew a Groegwr”. Mae yna rywbeth gwahanol am y bois tu ôl Cymru Gyfan.
Ond wedi dweud hynny, rwy’n derbyn na wn i ddim am y sefyllfa benodol yng Ngefn Cribwr – ond rwy’n edmygu mentergarwch yr Eglwys bid a fo am ei hiaith hi.
Mae hanes yr eglwys hon yn anogaeth fawr i fi ond yn cynyddu’r rhwytredigaeth gydag eglwysi Cymraeg.
Dwi’n gweddio bydd adferiad ieithyddol yn dod i Gefn Cribwr law yn llaw ag adferiad ysbrydol.