Yn gyffredinol fe dderbynnir mai’r garfan o’r eglwys Gristnogol sydd yn gweld y twf mwyaf, onid yr unig dwf, yng Nghymru a Lloegr yw’r garfan efengylaidd. Fis Tachwedd darlledwyd rhifyn o’r rhaglen Week In Week Out oedd yn trafod y testun ‘Born again Wales?’ Ar y rhaglen edrychwyd ar dair eglwys oedd wedi gweld twf yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Un eglwys yn Aberteifi, un yn Briton Ferry ac un yn Rhiwbeina, Caerdydd. Roedd y tair eglwys yn eglwysi fyddai’n adnabod eu hunain fel rhai efengylaidd. Crynhowyd y safbwynt efengylaidd gan yr hanesydd David Bebbington i mewn i bedwar pwynt syml. i.) Cred, parch ac ymddiriedaeth yn y Beibl; ii.) ffocws ar waith iawnol Crist ar y groes; iii.) pwyslais ar angen pobl i gael tröedigaeth a’r iv.) gred fod angen i’r efengyl gael ei fynegi mewn ymdrechion. Daw nifer helaeth o draddodiadau Cristnogol dan yr wmbarel efengylaidd yn bentecostaliaid, eglwysi apostolaidd, eglwysi diwygiedig efengylaidd, eglwysi carismataidd ac eglwysi tŷ ond i enwi rhai. Yn ogystal mae llawer o unigolion ac eglwysi oddi fewn i’r enwadau traddodiadol yn ogystal â’r eglwys Anglicanaidd yn cyfri eu hunain yn rhan o’r traddodiad efengylaidd. Ond o ran twf eglwysi maen arwyddocaol nodi nad yw’r holl eglwysi efengylaidd yn gweld twf – fe berthyn twf yn bennaf i’r rhai mwy carismataidd.
Un peth trawiadol am eglwysi efengylaidd Cymraeg ydy eu methiant, fel yr eglwysi enwadol, i dyfu – nid niferoedd yw popeth ond rhan hanfodol bwysig o’r eglwys Gristnogol ydy arwain pobl eraill i gredu, dydy hyn ddim wedi digwydd. Dadleuwyd, wrth sefydlu’r eglwysi newydd dros y deugain mlynedd diwethaf, nad oedd yr enwadau traddodiadol yn pregethu’r efengyl yn ffyddlon ac mai dyna sut oedd esbonio eu methiant cenhadol. Rhaid cydnabod fod yr asesiad yma o gyflwr yr enwadau yn rhannol gywir – fe wnaed difrod difrifol i les ysbrydol y genedl oherwydd y pregethu cymysglyd ac amwys a gafwyd yn ystod yr hanner can mlynedd diwethaf. Fe all y rhai wnaeth aros yn yr enwadau dystio’n well na neb am y rhwystredigaeth o geisio gweinidogaethu a chenhadu trwy’r hen gyfundrefnau enwadol oedd yn rhoi crefydd o flaen Crist ac yn rhoi syniadau dyn yn rhy aml o flaen datguddiad Duw. Fodd bynnag, wedi deugain mlynedd o bregethu ‘efengylaidd’, nid yw eglwysi efengylaidd wedi gweld deffroadau a thyrfaoedd mwy na’r enwadau. Fe ddangosa hyn fod y broblem yn llawer iawn mwy nag yr oedd yr arloeswyr efengylaidd yn meddwl deugain mlynedd yn ôl. Mae rhai ohonynt yn gweld hynny erbyn hyn. Y darn pwysig o’r jig-so oedd ac sydd ar goll gyda’n tystiolaeth Gymraeg, yn y traddodiadau enwadol ac yn yr eglwysi efengylaidd, yw tywalltiad nerthol iawn o’r Ysbryd Glan.
Cyn parhau a’r drafodaeth maen bwysig diffinio beth rydym yn ei olygu wrth eglwysi a phwyslais carismataidd. Clywais fy ngweinidog yn dweud yn ddiweddar fod y gair ‘carismataidd’ yn air niwtral – cyfeirir at Hitler ac Obama fel ei gilydd fel arweinyddion ‘carismataidd’ ond y mae natur y ddau yn dra gwahanol. Gan ei fod yn air niwtral rhaid diffinio. Yn ôl fy niffiniad i mae’r Cristion carismataidd yn rhoi lle anrhydeddus i waith yr Ysbryd Glan ym mywyd yr eglwys a’r crediniwr. Fe gred fod yr Ysbryd Glan yn gydradd bwysig a’r Tad a’r Mab yn y Drindod. Fe gred y carismatig y dylai ffydd fod yn rhywbeth rydych chi’n ei brofi mewn modd grymus yn hytrach na bod yn ddefod neu’n rhywbeth ymenyddol yn unig – yr Ysbryd rydd y profiad yma i chi.
Bydd yr ail ran ar y blog fory…
Bydd yn deg disgwyl gweld yr ail ran nes ymateb yn llawn, ond diddorol iawn yw’r sylwadau uchod. Dyma fy sylwadau hyd yma:
1. Roedd rhaglen WIWO yn llawer rhy simplistig ac yn ymgais, o bosibl, i roi amser caled i’r Eglwys yng Nghymru a’r Archesgob. Newyddiadura gwan iawn oedd peidio pwyso mwy ar yr arweinydd roddodd ateb mor dila i’r cwestiwn, ‘Pam nad oes merched yn arweinwyr gyda chi?’ (Yr ateb roddwyd oedd, ‘Dwi ddim am weld ambell i ddyn fel arweinydd chwaith.’ Cop out go iawn, ond chafwyd ddim ymgais i’w roi dan bwysau – engraifft o agenda’r rhaglen, yn fy marn i.) Roedd ambell i ‘camera shot’ yn hynod ‘selective’ hefyd, yn enwedig yn yr eglwys yn Briton Ferry. Dwi’n amau a gafwyd gwir ddarlun o’r gynulleidfa honno. Ond ta waeth, nid dyma fy mhrif sylw!
2. Mae’n rhy fuan pasio dedfryd hanesyddol ar y Mudiad Efengyalidd – er fod gan Densil Morgan ddadsoddiad eithaf treiddgar o’i gychwyniadau yn ‘Span of the Cross’. Mae’n wir na welsant fawr o dwf – ond tybed oes rhesymau eraill wrth wraidd hynny, yn hytrach na diffyg presenoldeb yr YG? Awgrymaf fod eu ‘bunker mentality’ yn un rheswm. Hefyd y duedd yn rhai – er nad yn mhawb – i lithro i ffwndamentaliaeth. Mae angen astudio be ddigwyddodd i rai yn y 70au yn y colegau – bu adfywiad o rhyw fath. Beth oedd ymateb y Mudiad iddo? Clywais son am adfywiad o fath yn niwedd y 40au hefyd, a bod rhai efengylaidd wedi ei wrthod oherwydd y pwyslais penecostaidd.
3. Pam ddim tywalltiad o’r YG ers dechrau’r 20fed ganrif (yn y Gymry Gymraeg)? Clamp o gwestiwn! Fel hanesydd diwygiadau Cymru byddwn am edrych ar sut y gweddir am yr YG yn yr eglwysi. Yn hanesddol, gweld eu hangen am ddiwygiad oddi fewn i’r eglwysi a wnaeth eu harweinwyr, am eu bod yn gweld y diffygion yn eu pobl eu hunain (diffyg gweddi, darllen y Beibl ayb). Galw am adfywio’r eglwysi a wnaed – nid am dwf. Pan ddaeth yr adfywiad daeth twf yn ei sgil. Hyd y gwelaf i, dyma batrwm cyson diwygiadau crefyddol Cymru. Ond ai gweddio am dwf mewn nifer a wnawn heddiw?
4. Diffiniad o ‘carismataidd’. Rhaid cychwyn efo tarddiad TN y gair – ‘charisma’ = ‘dawn/doniau yr Ysbryd’. Pobl sy’n credu ac yn ymarfer y doniau yw’r bobl garismataidd. Os yw dy ddiffiniad di yn gywir, Rhys, (mai nhw sy’n credu fod yr YG gydradd a’r Tad a’r Mab) ydi hyny’n golygu nad ydi’r gweddill yn credu hynny? Os yw hynny’n wir (a tydi o ddim, wrth gwrs) yna dim rhyfedd fod cymaint o fes ar yr egwlys!!!
5. Mae pob Cristion yn meddu ar yr YG. Ni ellir bod yn Gristion heb waith yr YG yn y galon. Yr hyn sy’n nodweddu y carismatiaid yw eu bod yn rhoi mwy o bwyslais ar ddoniau a grym yr Ysbryd yn mywyd y crediniwr.
6. Credaf mai rhannol yn unig oedd diwygiadau y Diwygiad Protestannaidd. Roedd adfer y pwyslais ar ras Duw yn gwbl allweddol – ond ar ei ben ei hun yn anigonnol. Parhad o’r diwygiad oedd y deffroad penecostaidd – a pharhad angenrheidiol hefyd, gan ryddhau’r YG i’w iawn a’i lawn le yn yr eglwys. Mae’r diwygiad yn parhau, gyda llaw!
Edrychaf ymlaen at yr ail ran.
Os caf roi hysbys bach yma – fel Cristion Cymraeg carismataidd, gellir darllen mwy o fy sylwadau ysbrydol yn fy mlog. Clic ar fy enw uchod aiff a chi yno!