Category Archives: Gwleidyddiaeth

The Godfather, Brexit a’r Ffŵl Cyfoethog (Luc 12:13-21)

Leave a reply

Mae yna lawer o sôn wedi bod ar y newyddion wythnos yma ynglŷn â pharatoadau Brexit. Yn arbennig manylion ynglŷn â sut mae’r llywodraeth, y gwasanaeth iechyd a chwmnïau trwy’r wlad wedi bod yn pentyrru nwyddau, bwyd, meddyginiaethau ayb. yn barod ar gyfer Brexit. Yn rhyfedd iawn, roeddwn i’n aros gyda fy rhieni wythnos ddiwethaf ar y ffordd i gyfarfod yn y De ac roeddwn i’n cysgu yn fy hen ystafell wely ac fe wnes i sylwi ar gwpwrdd rhyfedd yr olwg. Dyma fi’n ei agor, ac er mawr syndod i mi dyna lle’r oedd cwpwrdd yn llawn tuniau a jariau o fwyd a deall wedyn mai dyna oedd “Cwpwrdd Brexit” Mam! Dyma ddameg o Efengyl Luc sy’n amserol iawn, dameg sy’n gofyn ymhle mae ein diogelwch a’n sicrwydd? Yn ein gallu i storio mwy a mwy i ni ein hunain? Neu yn rhywle arall?

1. Y galon tu ôl i’r cais

Er mwyn gwneud synnwyr o’r ddameg yma mae’n rhaid i ni ddeall rhywbeth am y cyd-destun lle’r oedd Iesu yn ei rannu. Galwodd rhywun allan ar Iesu ac esbonio fod ei frawd yn gwrthod rhoi iddo ei gyfran o etifeddiaeth y teulu. Roedd yn gobeithio y byddai Iesu yn dweud wrth ei frawd i rannu, dyna oedd y peth cyfiawn i wneud. Ond er bod y brawd iau yn gywir i nodi’r anghyfiawnder, roedd Iesu rhywsut wedi gweld fod yna ddolur mwy angen ei ddelio ag e gyntaf. Cyn delio gyda’r anghyfiawnder penodol yma roedd angen i’r brawd iau, a’r dorf oedd yn gwrando, ddeall rhywbeth am natur cyfiawnder ei hun. Roedd angen dysgu ynglŷn â lle, yn y diwedd, roedd rhywun yn ffeindio gwir ddiogelwch. Neu fel dywedodd Kenneth E. Bailey yn ei esboniad: ‘Jesus refuses to answer the cry but rather strives to heal the condition that produced the cry.’ Ac mae Iesu’n mynd ymlaen i wneud hynny drwy adrodd dameg y ffŵl cyfoethog.

2. Arian ac eiddo fel duw

Roedd y ffŵl cyfoethog yn ymffrostgar: “Fy nghnwd i! Fy ysguboriau i! Fy nwyddau i!” Ar y gwaethaf mae’n adleisio dynion busnes llwyddiannus heddiw – fel y Dragons a’r Dragons Den sy’n ymfalchïo yn y cwmnïau mawr maen nhw wedi eu hadeiladu. Yn ei ffurf fwy cynnil mae’n adleisio’r balchder yna rydym ni i gyd wedi ei ddangos ar ôl cael ffôn, car neu ryw eiddo newydd. 

Yr hyn sy’n ddiddorol am arian ac eiddo yw ei fod wedi clymu’n agos gyda’n hofn o beidio cael digon o arian ac eiddo. Dim ots faint o bethau sydd gyda chi, chi wastad eisiau mwy. Dim ots faint o arian chi wedi cynilo ar gyfer diwrnod glawiog, chi byth a heddwch eich bod wedi cynilo digon. Does byth digon o arian ac eiddo gyda ni ac nid yw’r pryder yna byth yn diflannu. Beth sydd tu ôl i hyn yw’r duedd yna i adael arian ac eiddo fod yn “dduw” yn ein bywyd.

3. Dyn cyfoethog, dyn unig 

Yn y ddameg rydym yn darllen fod y ffŵl cyfoethog yn “Dweud wrthoi hun”, o’i gyfieithu yn llythrennol mae’n debyg fod hyn yn golygu “siarad gyda fe ei hun”. Mewn cymdeithas a diwylliant lle’r oedd hi’n arferol i bawb drin a thrafod penderfyniadau bach a mawr gyda’u teulu a’r gymuned ehangach dyma lle’r oedd y dyn cyfoethog, ond unig, yma yn siarad gyda fe ei hun. Dywedodd y Fam Theresa wrth newyddiadurwr unwaith mai yn y Gorllewin roedd hi wedi gweld y tlodi mwyaf: ‘The most terrible poverty is loneliness…‘ Mae’r ffŵl cyfoethog yma yn dyst i hyn. Mae’r ddameg yma yn ein helpu i diwnio mewn i beth ydy gwir gyfoeth a deall fod yna sawl math o dlodi. Mae’n fy atgoffa o olygfa olaf The Godfather III pan mae Michael oedd unwaith yn oll bwerus, yn llawn cyfoeth a theulu mawr o’i gwmpas yn marw ar ben ei hun nol yn yr hen wlad.

4. “Dwi mynd i fwynhau fy hun…” 

Wrth gyfarch ei hun mae’r ffŵl cyfoethog yn cyfarch ei enaid, ei berson cyfan. Y gair gwreiddiol yn y Roeg yw nepeś sy’n golygu “Soul” neu “Self”. Mae llawer o Gristnogion heddiw yn gwneud y camgymeriad o feddwl am y “Soul”/“Enaid” fel y rhan ysbrydol o’n person a’n bodolaeth. Ond syniad anghristnogol sydd wedi ei fenthyg o athroniaeth Roegaidd yw’r syniad fod y corff a’r ysbryd yn ddau beth ar wahân fydd yn cael eu gwahanu yn derfynol yn nhragwyddoldeb. I’r Hebreaid, ac felly i ni hefyd os ydym ni am ddeall y Beibl yn iawn, pan mae yna sôn am “Soul”/“Enaid” beth mae’n golygu yw’r person cyfan – yn gorff ac yn enaid.

Mae esboniad Kenneth E. Bailey yn esbonio’r arwyddocâd y peth yn dda:  

“The division between body and soul … was foreign to the Hebrew mind where the nepeś – the self, the whole person – was an undissolvable composite of body and spirit. Thus for Paul, resurrection included the resurrection of the body, which he defined as a “spiritual body” (1 Cor 15:44). It follows that there is no “spiritual gospel” that can be endorsed in isolation from the reality of the physical world that God created, called “good” and into which he placed human beings. This combination of the spiritual and the physical and its relationship to God is at the heart of the teachings of Jesus.”

Kenneth E. Bailey, ‘Jesus Through Middle Eastern Eyes: Cultural studies in the Gospels’

Roedd y ffŵl cyfoethog yn meddwl fod ei hun/enaid (h.y.. ei berson cyfan) yn hapus gyda phethau materol a dim mwy. Ond er mwyn i’w enaid wir orffwys roedd e angen trysor yn y nef. Hynny yw, roedd e angen gwneud yr un nefol yn drysor iddo fe. Roedd y ffŵl cyfoethog yn ffŵl oherwydd wrth weld ei ysguboriau yn llawn a dweud fod e nawr am eistedd nôl a mwynhau ei hun roedd e’n dweud: “This is as good as it gets”. Ac ar ryw wedd roedd e’n iawn, oherwydd heb Dduw y bywyd yma fel y mae hi yw “As good as it gets”. Ond y newyddion da roedd Iesu yn dysgu oedd: gyda Duw “This is as bad as it gets”, mae y gorau eto i ddod.

5. Y ffŵl! 

Mae Iesu’n dod a’r ddameg i ben drwy alw’r dyn sydd â thipyn o feddwl ohono ei hun yn ffŵl. Mae e’n amlygu ei wir dlodi a’i unigrwydd drwy ddweud, yn y diwedd, fod y trysor oedd ganddo ddim yn cyfri dim. Y gwir amdani yw ein bod ni i gyd, i ryw raddau neu’i gilydd, wedi syrthio i drap y ffŵl yma. Ond y newyddion da yw bod Iesu yn ein gwahodd i ffeindio heddwch i’n henaid wrth gyfri Iesu fel trysor. Mae yna hen emyn enwog Saesneg sy’n dweud: It is well, With my soul, It is well, it is well, with my soul.

Twyllo ei hun roedd y ffŵl cyfoethog yn gwneud wrth ganu’r geiriau yma yn edrych allan dros ei ysguboriau. Ond heddwch dwfn y gallwn ni brofi wrth ganu’r geiriau yma a diolch fod Duw yn Iesu wedi ein caru ni.

Ond beth bynnag am y ffŵl yn y ddameg beth am y brawd ofynnodd y cwestiwn i Iesu ar y dechrau? A ddylai’r brawd hŷn rannu hanner ei eiddo gyda’i frawd iau? Wrth gwrs y dylai, dyna’r peth cyfiawn i wneud. Ond roedd Iesu eisiau dangos iddo a dangos i’r byd fod gwir gyfiawnder dim ond yn bosib ar ôl i ni ddod dan adain Teyrnas cyfiawnder ac ildio i gyfiawnder ei hun sef Iesu Grist.

Please follow and like us:
error

Gwinllan y Brythoniaid

Leave a reply

Eleni fe wnes i gyfarfod Sasha Flek o’r Weriniaeth Siec, fe wnaeth e ymweld a Chymru gyda Phil Wyman. Sasha yw “Arfon Jones y Weriniaeth Siec”, y dyn sydd tu ol i’r cyfieithiad mwyaf cyfoes o’r Beibl yno. Prosiect arall mae Sasha wedi gweithio arno yw aralleiriad o’r Efengylau sydd wedi eu gosod yn y Weriniaeth Siec heddiw ac mae’r llyfr yn best-seller allan yna, nid dim ond ymysg Cristnogion yn ymhlith darllenwyr yn gyffredinol. Wedi fy ysbrydoli gan hynny dyma ymgais, hanner tafod yn y boch/hanner ceisio dweud gair proffwydol, i osod hanes Gwinllan Naboth o 1 Brenhinoedd 21 ym Mhrydain heddiw.

Roedd gan bobl o’r enw’r Brythoniaid winllan reit wrth ymyl palas Borab, Prif Weinidog Ynys Kedyrn. A dyma Borab yn gwneud cynnig i gynulliad y Brythoniaid, “Rhowch eich gwinllan i mi, i mi gael ei throi hi’n farchnad i’r byd gan ei bod hi reit wrth ymyl y palas. Gwna i roi gwinllan well i chi yn ei lle hi. Ond dyma gynulliad y Brythoniaid yn gwrthod, “Na, dim ar unrhyw gyfri! Mae’r tir wedi perthyn i’r teulu ers cenedlaethau; allwn ni byth ei rhoi hi i ti.” Felly dyma Borab yn mynd yn ôl i’r palas yn sarrug a blin am fod cynulliad y Brythoniaid wedi gwrthod rhoi’r winllan iddo. Dyma fe’n gorwedd ar ei wely wedi pwdu, a gwrthod bwyta. Yna dyma Jezings, ei ymgynghorydd arbennig, yn dod ato a gofyn, “Pam wyt ti mewn hwyliau mor ddrwg ac yn gwrthod bwyta?” A dyma fe’n dweud, “Gwnes i ofyn i gynulliad y Brythoniaid werthu eu gwinllan i mi; neu os oedd yn well ganddynt, gwnes i gynnig ei chyfnewid hi am winllan arall. Ond maent wedi gwrthod rhoi’r winllan i mi.” A dyma Jezings yn dweud, “Wyt ti’n Brif Weinidog Ynys Kedyrn neu ddim? Tyrd, bwyta rywbeth. Cod dy galon! Gwna i gael gafael ar y winllan i ti.”

Aeth ati i lunio hysbysebion Facebook a newyddion ffug yn enw Borab, rhoi sêl y Prif Weinidog arnyn nhw, a’u hanfon at yr arweinwyr a’r bobl bwysig oedd yn byw yn yr un gymuned â chynrhychiolwyr cynulliad y Brythoniaid. Dyma ysgrifennodd ef: “Cyhoeddwch ddiwrnod o ymprydio, a rhoi bradychwyr Ynys Kedyrn i eistedd mewn lle amlwg o flaen pawb. Yna ffeindiwch bobl drwg a’u gosod nhw i eistedd gyferbyn â nhw, a’u cael nhw i gyhuddo cynrhychiolwyr cynulliad y Brythoniaid yn gyhoeddus o fod wedi melltithio Duw â Phrif Weinidog Ynys Kedyrn. Wedyn ewch â nhw allan a thaflu cerrig nes byddant wedi marw.”

Dyma arweinwyr a phobl bwysig y gymuned yn gwneud yn union fel roedd Jezings wedi dweud. Yna, dyma nhw’n anfon neges ato, “Mae cynrhychiolwyr y Brythoniaid wedi cael eu ladd gyda cherrig.”

Y funud y clywodd Jezings fod cynrhychiolwyr y Brythoniaid wedi marw, dyma fe’n dweud wrth Borab, “Cod, cymer y winllan roedd cynrhychiolwyr y Brythoniaid wedi gwrthod ei gwerthu i ti. Dydy nhw ddim yn fyw; maen nhw wedi marw.” Pan glywodd Borab hyn, dyma fe’n mynd i lawr i’r winllan i’w hawlio hi iddo’i hun.

Ond yna, dyma’r ARGLWYDD yn dweud wrth Ginias, “Dos i gyfarfod Borab, Prif Weinidog Ynys Kedyrn. Cei hyd iddo yng ngwinllan y Brythoniaid. Mae wedi mynd yno i hawlio’r winllan iddo’i hun. Dwed wrtho, ‘Dyma mae’r ARGLWYDD yn ei ddweud: Ar ôl llofruddio’r bobl, wyt ti hefyd am ddwyn eu heiddo?’ Dwed wrtho hefyd, ‘Dyma mae’r ARGLWYDD yn ei ddweud: Lle bu’r cŵn yn llyfu gwaed cynrhychiolwyr y Brythoniaid, bydd cŵn yn llyfu dy waed di hefyd – ie, ti!’”

Dyma Borab yn dweud wrth Ginias, “Felly, fy ngelyn i, ti wedi dod o hyd i mi!” A dyma Ginias yn ateb, “Ydw, dw i wedi dod o hyd i ti. Ti’n benderfynol o wneud pethau sy’n ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD! Mae’r ARGLWYDD yn dweud, ‘Dw i’n mynd i wneud drwg i ti, a dod â dy linach i ben. A dyma mae’r ARGLWYDD yn ei ddweud am Jezings, ‘Bydd cŵn yn bwyta Jezings o fewn waliau Kedyrn.’

Fuodd yna neb tebyg i Borab, oedd mor benderfynol o wneud pethau oedd yn ddrwg yng ngolwg yr ARGLWYDD; ac roedd Jezings ei ymgynghorydd yn ei annog e. Pan glywodd Borab neges Ginias, dyma fe’n rhwygo’i ddillad a gwisgo sachliain, a mynd heb fwyd. Roedd yn cysgu mewn sachliain ac yn cerdded o gwmpas yn isel ei ysbryd. Yna dyma’r ARGLWYDD yn dweud wrth Ginias, “Wyt ti wedi gweld fel mae Borab wedi plygu mewn cywilydd o mlaen i? Am ei fod yn edifar, wna i ddim dod â’r drwg yn ystod ei fywyd e. Bydda i’n dinistrio’i linach pan fydd ei fab yn brif weinidog.”

Please follow and like us:
error

Ydw i’n efengýl?

Leave a reply

Yn ddiweddar wnes i glywed Sally Mann yn siarad am y modd mae efengyliaeth (evangelicalism) fodern wedi dod i fod yn rhywbeth eithaf gwahanol i’r math o Gristnogaeth efengylaidd y cafodd hi ei magu ynddo heb sôn am be roedd y mudiad yn ei gynrychioli yn y bedwaredd ganrif ar bymtheg pan oedd efengylwyr fel William Wilberforce ar flaen y gad yn ymgyrchoedd radical eu dydd, a hynny oherwydd eu ffydd efengylaidd nid er gwaethaf.

Aeth Sally Mann ymlaen i rannu am y gwewyr a’r tyndra heddiw rhwng teimlo bod yn rhaid taflu’r label i ffwrdd a’i anghofio ar un llaw, ond rhyw deimlad fod angen adfer ei enw da ar y naill. Ond mewn realiti ei bod hi, rhan fwyaf o’r amser, yn ceisio osgoi’r label yn llwyr.

Roedd profiad Sally Mann yn debyg iawn i fy mhrofiad i. Weithiau dwi eisiau anghofio am y label yn llwyr, dro arall dwi eisiau adfer ei enw da ond rhan fwyaf o’r amser dwi’n trio ei osgoi gan nad yw’n label gellid ei ddefnyddio heb cryn dipyn o esbonio.

1. Ni allaf ddianc rhag hon

Ond dydy ei osgoi ddim wir yn opsiwn i mi oherwydd er y pwyslais efengylaidd fod yn rhaid i chi gael eich ail-eni i fod yn Gristion nid oes rhaid i chi gael eich ail-eni i fod yn “efengýl” – mae’n label diwylliannol i raddau mae llawer yn cael ei eni i mewn iddo fel y gwnes i. Yn yr un ffordd ac mae gen i ffrindiau sy’n cyfri eu hunain yn Annibyns er eu bod heb dyllu capel annibynnol ers gadael ysgol. Cyn dod at yr hyn rwy’n ei gredu, rwy’n efengýl o ran fy nghefndir diwylliannol, dyna pwy ydw i – ni allaf ddianc rhag hon.

2. Label sy’n sticio

Yr ail reswm na fedra i ddianc rhag y label yw oherwydd ei fod yn sticio. Er nad ydy’r teitl efengylaidd yn agos i enw fy eglwys nac ar ein gwefan na’n llenyddiaeth dwi’n gwybod fod rhai yn adnabod ein heglwys fel “yr un efengylaidd” yn ein tref, er mawr ddoniolwch (a siŵr a fod balchder) i Mam! Hefyd, mae y byd Cymraeg yn fach: dim ond llynedd ges i nyrs yn Ysbyty Gwynedd yn fy nghyfarch fel y “boi o’r Gorlan” dros ddeg mlynedd ar ôl i mi weithio yn y Gorlan diwethaf a pymtheg mlynedd ar ôl iddi hi fod yn maes b diwethaf. Rwy’n gobeithio mod i wedi creu argraff am y rhesymau iawn … ond eto dwi ddim yn hollol sicr! Efengýl fydda i yn llygaid llawer am byth nawr dim ots lle aiff taith bywyd a fi a beth fydda i’n ei gredu! Mae’n label sy’n sticio.

3. Lle dwi’n teimlo ‘adre’

Y trydydd rheswm pam na alla i ddianc rhag y label yn llwyr ydy oherwydd er mod i’n aml yn teimlo ar ymylon y traddodiad efengylaidd, eto dyma yw’r adain o’r eglwys dwi’n teimlo’n fwyaf cyfforddus ynddi. Er ei brychau, rwy’n teimlo fod rhywbeth yma gwerth ymladd drosti.

Er mod i’n ffeindio fy hun yn aml yn cytuno gyda beirniadaeth traddodiadau Cristnogol eraill (gan gynnwys y traddodiad rhyddfrydol) y efengyliaeth dwi byth yn gyfforddus gyda lle mae traddodiadau eraill yn glanio ar ol cynnig beirniadaeth o broblemau Cristnogaeth efengylaidd. Dwi’n meddwl mai D.A. Carson esboniodd y peth orau drwy nodi fod Cristnogion efengylaidd a rhyddfrydol, fel ei , yn cam-ddeall a cam-ddehongli’r Beibl yn aml ond bod yna wahaniaeth ‘qualitative’ rhwng y ddau draddodiad. Mae y traddodiad rhyddfrydol yn taflu allan y Beibl yn llawer rhy hawdd tra fod y traddodiad efengylaidd, yn aml yn cam-ddehongli, a hyd yn oed pan fo’r dehongliad yn gywir fod yr ysbryd efallai ar goll, ond o leiaf bod y traddodiad efengylaidd yn ymdrechu i ymrafael a’r gwirionedd yn hytrach na bodloni ar ymgolli mewn amheuaeth a dirgelwch parhaus. A dyna pam mod i’n teimlo ‘adre’ ar begwn mwy agored y traddodiad efengylaidd yn fwy nag ar begwn mwy ceidwadol y traddodiad rhyddfrydol.

4. Traddodiad (dylai fod yn) eang

Y pedwerydd rheswm yw oherwydd mod i’n credu ei fod (neu o leiaf fe ddylai fod) yn draddodiad Cristnogol digon eang i gynnwys cryn dipyn o Gristnogion. Drwy ddewis canolbwyntio ar yr “hanfodion” fe ddylai fod yn draddodiad sydd wedyn yn rhoi mwy o ryddid pan mae’n dod i bethau sydd ddim yn cael eu hystyried yn hanfodol. Mae pwyslais mawr ar y dylai yn y pwynt yma oherwydd mewn realiti rwy’n gwybod nad ydy rhai Cristnogion efengylaidd yn fy ystyried yn un ohonyn nhw bellach; nid oherwydd fy nghredo am bethau hanfodol ond oherwydd mod i’n credu y dylai merched bregethu, a materion tebyg.

Ond dwi’n gynnyddol ddod i weld fod eu dehongliad o’r hanfodion yn llywio eu barn am ail bethau yn fwy nag oeddwn i’n gynt wedi ei werthfawrogi. Mae dealltwriaeth a dehongliad rhywun o’r hanfodion felly yn bwysig – dim ond hyn a hyn o’r ffordd y gall rhestr o ddogmau fynd a ni i ddeall beth yw ”Cristnogaeth efengylaidd” oherwydd gall dau berson gwahanol gytuno a chredu yn yr un gyffes ffydd ond gall eu dehongliad o’r gyffes ac yna eu gweithio allan ohoni mewn bywyd fod yn dra gwahanol. Dydy e ddim mor syml a dweud mai “pobl efengylaidd ydy pobl sy’n credu xyz”.

Beth yw’r hanfodion?

A siarad am yr hanfodion – beth yn union ydyn nhw? Mae pobl sydd wedi treulio eu hoes yn astudio hanes y traddodiad efengylaidd yn dweud ei fod yn draddodiad neilltuol o anodd ei ddiffinio gan ei fod yn llawer mwy eang ei gredo, amrywiol ei fynegiant a rhyngwladol ei leoliad nac y mae llawer yn ei werthfawrogi. Ond rwy’n meddwl fod diffiniad David Bebbington yn ddefnyddiol sef er y gwahanol bwysleisiadau o le i le ac o oes i oes fod modd dweud yn gyffredinol fod efengylwyr ym mhob oes wedi pwysleisio’r pedwar peth yma:

conversionism, the belief that lives need to be changed; 

activism, the expression of the gospel in effort; 

biblicism, a particular regard for the Bible; 

and what may be called crucicentrism, a stress on the sacrifice of Christ on the cross.

– David Bebbington

I fi mae diffiniad Bebbington yn ddigon penodol ond eto yn ddigon eang oherwydd, er enghraifft, er bod sôn am dröedigaeth nid oes sôn yn benodol sut dylai hynny edrych. Er yn sôn am ymdrech/buchedd y Cristion nid oes sôn penodol sut nac ym mha feysydd o fywyd a chymdeithas. Er y pwyslais ar y Beibl nid oes sôn am ddehongliad penodol o’r Beibl. Er y pwyslais ar waith Iesu ar y Groes nid oes sôn am oblygiadau penodol i waith aberthol Iesu. Hynny yw, galla i ddychmygu y byddai Mike Pence, er enghraifft, yn cytuno i’r crynodeb uchod fel ag yr ydw i. Ond mae’n bur debyg y byddai ein dealltwriaeth o’r pedwar pwynt a’u hoblygiadau yn bur wahanol.

Felly yn yr un ffordd a ddyfeisiwyd y label efengylaidd yn wreiddiol gan fod y label “Cristion” neu “Cristnogaeth” wedi mynd yn ddiystyr, heddiw mae’r label “efengylaidd” wedi mynd yn ddiystyr hefyd – rhaid wrth esbonio a gweld ffrwyth y ffydd.

Ydw i’n efengýl?

Felly ydw i’n Gristion Efengylaidd? Wel, mae’n dibynnu’n llwyr beth rydych chi’n ei olygu wrth hynny! Dwi’n meddwl fy mod i, ond bydd angen esbonio beth rydw i’n ei olygu a beth nad ydw i’n ei olygu a sut mae yr hyn rwy’n gredu wedyn (i fod) i effeithio sut rwy’n byw. Dyna fydda i’n gobeithio gwneud mewn cyfres o erthyglau dros y misoedd nesaf ac wedyn rhywbryd, efallai, ehangu arynt mewn llyfr.

Please follow and like us:
error

Mae ‘Cenedlaetholdeb Gristnogol’ yn air brwnt heddiw, ond yng Nghymru roedd yn arfer bod yn ddylanwad blaengar a chadarnhaol

Leave a reply

Bydd fy llyfr Tynged Cenedl: Cenedlaetholdeb Gristnogol R. Tudur Jones yn cael ei gyhoeddi yn Undeb yr Annibynnwyr Cymraeg yn Rhydymain ymhen pythefnos ac ar gael ym mhob siop lyfrau Gymraeg a gwales.com wedyn. Yn gobeithio trefnu digwyddiadau eraill dros yr haf i rannu am y llyfr hefyd.

Ces i fy magu ar aelwyd Gristnogol oedd hefyd yn aelwyd genedlaetholgar. Roedd mynd i’r capel ar y Sul a chodi posteri Plaid Cymru yn ddwy ddefod cwbl naturiol na wnes i byth gwestiynu pan oeddwn i’n blentyn. Mae gen i lond trol o atgofion plentyndod hapus o fynd i weithgareddau’r capel a hefyd o fynd o gwmpas Comins Coch gyda fy nhad adeg lecsiwn yn dosbarthu taflenni’r Blaid. I’n teulu ni roedd ein Cristnogaeth a’n Cymreictod yn ddeubeth oedd yn eistedd yn naturiol o gyfforddus gyda’i gilydd. Ond maes o law, a finnau erbyn hyn yn fy arddegau ac yn cwestiynu popeth, dyma fi’n dod ar draws ffenomenon nad oeddwn i wedi dod ar ei draws o’r blaen sef Cymry Cymraeg oedd yn dewis addoli mewn eglwysi Saesneg! A maes o law dyma fi’n dechrau clywed rhai Cristnogion yn dweud fod hynny oherwydd bod ‘yr efengyl yn bwysicach nag iaith’.

Erbyn diwedd fy nghyfnod yn yr ysgol uwchradd fe drodd y posteri Plaid Cymru yn blacardiau Cymdeithas yr Iaith ac er mod i dal i fynd yn hapus i’r capel bob dydd Sul roeddwn yn barod i gwestiynu’n fwy y credoau roeddwn wedi derbyn yn ddi-gwestiwn cyn hynny. Er i’m rhieni fy annog i ymgodymu a chwestiynau mawr ffydd ac i daflu fy hun i frwydr yr iaith nid oedd fy ngwrthryfel yn rhyngu bodd pob Cristion y deuthum ar eu traws. Dwysaodd yr argyfwng oedd yn fy rhwygo ar ôl cyrraedd y Brifysgol gan fod cyfarfod yr Undeb Cristnogol yn aml yn digwydd yr un pryd a chyfarfod Cell Cymdeithas yr Iaith ac felly fe ddiriaethwyd y tensiwn ynof drwy orfod dewis mynd i un cyfarfod ac esgeuluso’r llall. Dywedwyd wrthyf gan rai bod rhaid i mi ddewis – a oeddwn i’n un o griw Duw neu’n un o fois yr iaith?

Tua’r cyfnod yna y gwnes i gyfarfod ag Arfon Jones am y tro cyntaf – daeth i’r Undeb Cristnogol yn Aberystwyth i siarad os cofiaf yn iawn. Ar ôl deall wedyn ei fod ef wedi bod yn weithgar iawn gyda Chymdeithas yr Iaith ar un adeg ac wedi bod ar dân hefyd dros waith yr efengyl yng Nghymru mentrais anfon e-bost iddo yn rhannu am fy ngwewyr. Rwy’n cofio rhannu gydag Arfon fy rhwystredigaeth fod llawer o’m cyd-Gristnogion efengylaidd ddim yn deall fy nghonsyrn dros yr iaith a bod llawer o’m cyd-ymgyrchwyr iaith heb unrhyw ddiddordeb yn fy ffydd. Beth oeddwn i’w wneud ar yr ynys unig hon? Ac fe gofiaf yn iawn sut yr oedd ateb Arfon yn dechrau: ‘Wyt ti’n gyfarwydd gyda gwaith Dr. Tudur?’ Newidiodd hynny bopeth.

Na, nid oeddwn yn gyfarwydd gyda gwaith Dr. Tudur, neu R. Tudur Jones. Wedi fy magu yn nhraddodiad y Mudiad Efengylaidd y Doctor arall, Martyn Lloyd-Jones, oedd pob dim. Ond diolch i Arfon am fy nghyflwyno i waith Dr. Tudur oherwydd yng ngwaith Dr. Tudur – yn arbennig yn ei syniadau am agwedd y Cristion tuag at iaith a chenedl – y ces gyfle i ddeall fy ngwead a’m argyhoeddiadau fy hun. Trwy waith Dr. Tudur y ces gyfle i ddeall pam y’m magwyd ar aelwyd oedd yn gweld ein ffydd a’n cenedlaetholdeb fel deubeth cwbl naturiol oedd yn perthyn i’w gilydd.

Diwedd y stori oedd cael cyfle i astudio syniadau Dr. Tudur am genedlaetholdeb fel doethuriaeth a rhyw fersiwn talfyredig o’r traethawd ymchwil hwnnw yw Tynged Cenedl. 

Er bod nifer o lyfrau arbennig wedi eu cyhoeddi dros y blynyddoedd diwethaf yn trafod hanes syniadaeth yng Nghymru ers oes Fictoria roeddwn o’r farn fod llawer o’r gweithiau hynny yn methu ag ymdrin â dylanwad ffydd ar syniadaeth wleidyddol rhai o brif ffigyrau’r cyfnod. Rwy’n gobeithio felly fod Tynged Cenedl yn help i Gristnogion heddiw feddwl trwy eu syniadau gwleidyddol o safbwynt diwinyddiaeth Gristnogol a’i fod yn gymorth hefyd i’r Cymry nad ydynt yn meddu ar ffydd ddeall rhyw ychydig am yr argyhoeddiadau Cristnogol fu’n ysgogiad i lawer o genedlaetholwyr y ganrif a fu.

Datblygiad annisgwyl ac anffodus yn y blynyddoedd ers i mi gyflwyno fy nhraethawd ymchwil a chyhoeddi Tynged Cenedl yw’r twf mewn cenedlaetholdeb adweithiol ym Mhrydain o ganlyniad i Brexit ac yn yr Unol Daleithiau o ganlyniad i Donald Trump. Yr hyn sy’n gwneud y datblygiadau yma yn frawychus o safbwynt Cristnogol yw fod llawer o’r twf mewn cenedlaetholdeb adweithiol yn menthyg rhethreg crefydd ac wedi llwyddo i werthu eu math o genedlaetholdeb fel petasai’n ‘Genedlaetholdeb Cristnogol’, yn arbennig felly yn yr Unol Daleithiau. Mae nifer o lyfrau Saesneg wedi eu cyhoeddi’n ddiweddar yn trafod y ffenomenon yma ac yn trafod y rôl mae ideoleg honedig ‘Gristnogol’ wedi ei gyfrannu i dwf ‘white supremacy’, yn arbennig yn yr Unol Daleithiau. 

Felly, yn annisgwyl efallai mae gan R. Tudur Jones a’r traddodiad Cymreig o Genedlaetholdeb Cristnogol lawer i’w ddweud wrth y byd a chymdeithas heddiw. Yn y llyfr mae yna feirniadaeth o fathau o genedlaetholdebau na ddylai’r Cristion a’r eglwys ymlynu a hwy, ond fe gyflwynir math dyrchafol o genedlaetholdeb y gallai’r Cristion a’r eglwys ymlynu â hi. Mae datblygiadau’r blynyddoedd diwethaf wedi dangos nad perthyn i lyfrau hanes yn unig mae’r testun a drafodir yn Tynged Cenedl – mae’r cwestiwn ynghylch natur a tharddiad cenedlaetholdeb a’i berthynas â ffydd a chrefydd eto’n fyw. 

Please follow and like us:
error

Man cyfarfod Cymru Fydd: Dyffryn Aman.

Leave a reply

Coleg Trefeca

Heddiw roeddwn i’n siarad mewn diwrnod hyfforddiant i Eglwys Bresbyteraidd Cymru yng Ngholeg Trefeca, cyfle a drodd yn daith bersonol ac annisgwyl. Wrth i mi yrru draw i Drefeca roeddwn i’n hel meddyliau ynglŷn â sut i agor y sesiwn – yn trio cofio rhyw hanesyn difyr am Howell Harris neu rywbeth tebyg. Ac yna dyma fi’n cofio fod gen i gysylltiad personol gyda’r lle oherwydd i Dad-cu dreulio cyfnod ar ddechrau ei hyfforddiant fel Gweinidog yno. Nid yn unig hynny ond rwy’n credu mai yno (neu o leiaf dan ddylanwad rhywun oedd yno gydag ef) y daeth i gredu yn Iesu fel Arglwydd a Gwaredwr go-iawn yn gyntaf. Er i Dad-cu gael ei adnabod maes o law fel un o arweinwyr y Mudiad Efengylaidd a Phregethwr grymus efengyl maddeuant fe ddechreuodd ei lwybr i’r weinidogaeth fel Sosialydd – aeth ymlaen yn wreiddiol fel ymgeisydd i’r Weinidogaeth fel ffordd o hyrwyddo’r efengyl gymdeithasol a dim byd arall … ond yna daeth y dröedigaeth.

Wrth hel yr atgofion yma dyma fi’n meddwl – beth am gymryd detour ar y ffordd nol i’r Gorllewin trwy rai o’r pentrefi lle’r oedd Tad-cu wedi gweinidogaethu ond llefydd lle nad oeddwn i (fel oedolyn o leiaf) erioed wedi ymweld â nhw.

Oni bai eich bod chi a rheswm i fynd trwy Gwm Tawe, topiau Dyffryn Aman ac ati, yna ni fyddai rhywun yn mynd trwy’r llefydd yma. Ardaloedd ôl-ddiwydiannol lle mae’r cymoedd yn cyfarfod y wlad, y Gymru ddi-gymraeg yn toddi i mewn i’r Fro Gymraeg. Ardal, tase chi’n cymryd cyllell ati, y byddech chi’n gallu edrych mewn i hanfod yr hyn sydd wedi gwneud Cymru’r hyn ydyw hi heddiw.

Workmens Hall, Garnant

Yn byllau glo, yn gapeli, yn glybiau cymdeithasol, yn ffwrnesi, yn aceri o dir diffaith ac yna yn sydyn cymuned a phawb yn byw ar ben ei gilydd mewn rhes ar ôl rhes o dai teras ond bellach dim arwydd fod gwaith i’r bobl yna. Ambell i Gapel Saesneg i weld fel petai gweithgaredd o’i mewn cyn pasio hanner dwsin o Gapeli Cymraeg yn edrych fel eu bod wedi cau. Ond erbyn hyn y “Welfare” a golwg yr un mor druenus â Siloh, Salem neu Smyrna.

Dirywiad cymdeithasol ac iddo bob math o haenau – ieithyddol, diwylliannol, diwydiannol ac wrth gwrs ysbrydol hefyd.

Wrth yrru trwy Gwaun-cae-gurwen stopiais i chwilio am y capel lle’r oedd Tad-cu yn Weinidog arni yn yr 1960au. Nid yn unig roedd wedi cau erbyn hyn ond roedd yr adeilad hefyd wedi ei dymchwel. Yr unig beth oedd ar ôl oedd pyst y giatiau a rhes o dai new build crand wedi eu codi ar y safle. Yn ystadegol mae dal yn ardal a nifer sylweddol yn siarad Cymraeg – dros 60%.

Ar y ffordd rhwng Cwmllynfell a Brynaman dyma basio hen blacard ‘Jonathan Edwards – Plaid Cymru’ ar ochr y ffordd a chofio mae yma – yn y gymuned ôl-lofaol hon – mae’r bleidlais gryfaf dros Blaid Cymru trwy’r wlad. Nid yn nhref Caernarfon lle mae’r Blaid yn dal gafael o drwch blewyn, nac ymhlith ffermwyr Meirionnydd na chapelwyr Môn lle mae’r Blaid i’w gweld yn stêl bellach; ond yma, yn hagrwch ôl-ddiwydiannol Dyffryn Aman. Yma mae pobl yn pleidleisio fesul berfa dros Adam Price a Jonathan Edwards – dros Blaid Cymru – dros blaid sy’n pregethu Annibyniaeth i Gymru. Beth mae hynny’n dweud wrthym ni? Tybed a’i yma, rhwng y cymoedd a’r wlad, rhwng y di-gymraeg a’r Cymry Cymraeg, rhwng ffydd ac anffyddiaeth, y mae Cymru yn teimlo’r catharsis a’r syched fwyaf am ddyfodol gwell a gwahanol? A’i argyfwng gwleidyddol sydd tu ôl i hyn? Argyfwng diwylliannol? Neu argyfwng ysbrydol? Cyfuniad o’r tri meiddiwn awgrymu.

Yn ddiweddar roedd Densil Morgan yn pregethu yng nghwrdd sefydlu Casi Jones ym Mangor ac un o’r pethau ddywedodd e oedd ei fod e’n caru Cymru … er gwaethaf ei hanghrediniaeth. Dyna i chi ddweud mawr. Mae’n hawdd caru pobl pan mae’r bobl yna’n debyg i chi, yn meddwl yn yr un ffordd a chi a byd olwg tebyg i chi. Ond mae’n cymryd rhywbeth i garu pobl sy’n meddwl yn wahanol i chi … hyd yn oed wedi gwrthod eich byd olwg chi. Ond eto caru yw’r gorchymyn a pharhau i dystio’n ffyddlon.

Golygfa o Mynydd Betws

Aeth Tad-cu i Drefeca fel Sosialydd a dod adref fel Efengylwr. Ar ôl can mlynedd o Sosialaeth a hanner can mlynedd o Gristnogaeth efengylaidd arallfydol (nid fod hynny yn wir am Efengyliaeth fy Nhad-cu cofiwch … er mae y consyrn ysbrydol oedd yn dod gyntaf bob tro, roedd yn credu fod y Beibl yn dysgu efengyl oedd yn newyddion da i’r person cyfan.) dydy Cymru ddim mewn lle gwell – os rhywbeth mae’r argyfwng yn dwysau. Tybed a’i trasiedi Cymru’r ganrif ddiweddaf oedd bod pobl wedi meddwl fod rhaid dewis rhwng mynd ar ôl lles materol neu ysbrydol pobl a chenedl? Rhai wedi mynd i lawr y llwybr sosialaidd … eraill wedi mynd i lawr y llwybr ysbrydol. Tybed a’i syched mawr yr hen ardaloedd dwi wedi teithio trwyddynt heddiw – a syched Cymru yn gyffredinol – yw cael clywed am newyddion da sy’n rhoi gwerth tragwyddol yn ôl i fywyd unigolion ond hefyd yn rhoi urddas a phwrpas iddynt yn y fan a’r Gymru hon lle y maen nhw’n byw hyd nes y daw?

Mae’n hen weledigaeth, ond dyma yw’r stori dwi dal i gredu ynddi a dyma’r stori wnaiff newid stori ein Cymru ni. Y stori am Deyrnas Dduw sydd ar gallu i newid bywydau unigolion, cymdeithas a chenedl gyfan.

Please follow and like us:
error

Y ras arweinyddol a lle Plaid Cymru ar y sbectrwm dde-chwith

1 Reply

Un peth sydd wedi codi unwaith eto yn ystod etholiad arweinyddol Plaid Cymru yw’r cwestiwn am le’r Blaid ar y sbectrwm dde-chwith. Gyda Leanne yn glir ar y chwith, Adam efallai yn fwy tua’r canol erbyn hyn (er y byddai yn gwadu hynny!) â Rhun yn gwrthod cael ei diffinio yn ôl y sbectrwm dde-chwith draddodiadol.

Am sawl rheswm – personol a phroffesiynol – dwi ddim am ddweud yn gyhoeddus dros bwy fydda i’n pleidleisio – mae fy ffrindiau agos yn gwybod.

Fodd bynnag, dwi eisiau dweud rhywbeth am y ras a’r sgwrs o fewn y Blaid ar hyn o bryd. Felly pa beth well na rhannu rhywfaint am y sgwrs a fu rhwng R. Tudur Jones a Gwynfor un o’r troeon diwethaf i’r Blaid fod ar groesffordd – yn benodol gyda’r cwestiwn a oedd hi’n blaid ‘chwith’ neu’r blaid ‘trydedd ffordd’. Mae’r naratif, yn arbennig dylanwad Cristnogaeth ac arweinwyr Cristnogol ym Mhlaid Cymru wedi newid, ond eto mae’n rhoi blas i chi o wreiddiau rhai pwysleisiadau sydd dal i weld yn ideoleg a thraddodiad Plaid Cymru.

Rhai paragraffau allan o un o benodau fy PhD yw gweddill y blog yma…

Yn 1974, bu Tudur Jones yn ddylanwadol wrth i Blaid Cymru geisio penderfynu lle y safai ar y sbectrwm dde-chwith. Roedd Tudur Jones, fel Gwynfor, yn credu na ddylai Plaid Cymru ildio i rethreg yr oes, hynny yw datgan a oedd Plaid Cymru yn blaid “sosialaidd” ai peidio. Dywedodd Rhys Evans i Gwynfor ‘dan ddylanwad R. Tudur Jones… barhau i ddadlau mai’r ateb i Blaid Cymru oedd aros yn blaid ‘radical’ – plaid fyddai’n cyplysu cenedlaetholdeb a Christnogaeth…’. Gyda Gwynfor yn wynebu misoedd olaf ei lywyddiaeth hir roedd Tudur Jones, un o’i brif gynghorwyr, yn ddi-ildio ar y mater.

“I mi mae’r hen bwyslais ar gydweithrediad, ar gryfhau cyfrifoldeb bro ac ardal, ar geisio creu cymdeithas aml ganolog, gyda’r Wladwriaeth yn cymryd ei lle fel ffurf gymdeithasol ymhlith llawer o ffurfiau cymdeithasol eraill, a’r cwbwl trwy ei gilydd a chyda’i gilydd yn galluogi pobl i fyw’n rhydd a ffyniannus – i mi, mae’r athrawiaeth hon yn dal yn berthnasol. Ac mae hi hefyd yn athrawiaeth sydd, yn fy nhyb i, yn gorwedd yn esmwythach ar gydwybod y Cristion na’r un arall.”

Mae’r weledigaeth hon gan Tudur Jones yn adleisio dylanwad syniadaeth traddodiad yr Annibynwyr, sef y pwyslais ar osod cyfrifoldeb a hunanreolaeth i lawer o unedau bychain a lleol yn hytrach nac un uned fawr ganolog. Hefyd, gellir cyferbynnu’r weledigaeth hon gyda’r math o sosialaeth a oedd yn ei hamlygu ei hun ar y pryd yng ngweledigaeth yr adain chwith Brydeinig a Chymreig a hyrwyddai’r galw am genedlaetholi diwydiannau a’r angen am reoli’r economi’n ganolog. Hynny yw, math o sosialaeth a gynrychiolai werthoedd a oedd yn groes i bwyslais yr Annibynwyr ar sofraniaeth leol, ac yn fwyaf arwyddocaol roedd yn weledigaeth a filwriai yn erbyn y syniad o Gymru fel cenedl hunanreolus. Gwelwyd mwy o rinwedd mewn rheoli’r economi’n ganolog, ar lefel Prydain Fawr, gan bleidwyr sosialaeth. Mae hyn yn awgrymu rheswm posibl am ddrwgdybiaeth Tudur Jones o sosialaeth a’i wrthwynebiad i’r label ‘sosialaidd’ gael ei roi ar syniadaeth a pholisïau’r Blaid.

Gyda Phlaid Cymru yn ei chynhadledd yn 1981 yn ethol Dafydd Wigley fel ei llywydd newydd cyntaf ers 1945 yn ogystal â derbyn y cynnig i’r Blaid fabwysiadu’r safbwynt ‘sosialaidd-gymdeithasol,’ dyma weld dylanwad Gwynfor, ac felly Tudur Jones, i raddau helaeth iawn, yn dirwyn i ben. Erbyn 1981 gwelwyd gan rai bod gweledigaeth a dylanwad Tudur Jones a’r Anghydffurfwyr yn fwyfwy amherthnasol gan iddynt lynu at weledigaeth a welsant fel un Gristnogol a hynny mewn Cymru oedd yn brysur yn cael ei secwlareiddio.

Yn 1981 cyhoeddwyd adroddiad Comisiwn Ymchwil i ddyfodol syniadaethol Plaid Cymru. Argymhellwyd y dylai’r Blaid ‘ymlynu wrth fath o sosialaeth ddatganoledig wedi ei seilio ar y gymuned.’ Yn ôl Richard Wyn Jones roedd hwn yn ddatblygiad arwyddocaol oherwydd ei fod yn ‘bwrw heibio ymdrech trigain mlynedd gan brif feddylwyr y Blaid i hepgor labeli chwith/dde wrth geisio ffordd amgenach o leoli ei hathroniaeth wleidyddol.’ Dangoswyd bod Tudur Jones yn un o’r meddylwyr hynny a oedd erbyn 1981 yn perthyn i orffennol y Blaid, o leiaf yn syniadaethol. Fodd bynnag, dadleuodd Richard Wyn Jones fod y pylu a welwyd ar ddylanwad Ymneilltuaeth Tudur Jones wedi peri i Blaid Cymru golli ei hunig droedle diogel ac ‘wrth i Anghydffurfiaeth ymddatod… aeth y troedle’n un cynyddol ansicr. Ond pa dir neu droedle cymharol sicr oedd ar gael i sefyll arno wedyn? Dyna ddeilema canolog Plaid Cymru… gyda sawl opsiwn amgen – sosialaeth? Ewrop? – yn profi’r un mor ansad.’

Please follow and like us:
error

Ymaelodi â’r ymylon – ydy Cristnogion yn cael eu herlid yng Nghymru heddiw?

1 Reply

Mae’n debyg fod llawer o Gristnogion Cymraeg Cymru heddiw wedi eu magu yn y Gymru Anghydffurfiol – ein cyfraniad Cymreig ni at Christendom. Yr hyn oedd yn arferol i’r rhan fwyaf o Gymry Cymraeg hyd y genhedlaeth ddiwethaf oedd mynd i’r Capel. Roedd pawb yn “Gristion” ac roedd anffyddwyr yn bobl brin, roedden nhw ychydig yn od ac yn sefyll allan. Ond heddiw rydym ni’n byw mewn Cymru dra wahanol, rydym ni’n genedl secwlar. Y bobl sy’n sefyll allan, y bobl od bellach yw’r bobl sy’n arddel ffydd yn Iesu Grist. Gyda’r realiti yna’n gefnlen mae’n hawdd i ni fel Cristnogion feddwl ein bod ni’n mentro i dir dieithr newydd.

Ystyr Christendom yw “Gwledydd Cred”. Mae’n gysyniad sy’n mynd yn ôl i’r bedwaredd ganrif pan drodd Cystennin Fawr, yr Ymerawdwr Rhufeinig, at y ffydd Gristnogol. Yn sgil hyn daeth Cristnogaeth yn grefydd swyddogol yr Ymerodraeth, tiriogaeth oedd yn cynnwys y rhan fwyaf o Ewrop heddiw. Cyn y cyfnod yma roedd y ffydd Gristnogol yn ffydd oedd yn tyfu a lledu’n gyflym er gwaetha’r ffaith fod Cystennin yn erlid ac yn lladd Cristnogion. Mae’r rhan fwyaf o haneswyr yn tybio fod Cystennin, ar un llaw, wedi troi at y ffydd Gristnogol am resymau gwleidyddol. Ar y naill law, cred eraill ei fod wedi gweld nad oedd erlid Cristnogion yn bolisi llwyddiannus wrth geisio rhwystro lledaeniad a dylanwad y ffydd, felly gwell oedd eu hamsugno i mewn i’r Ymerodraeth – ‘if you can’t beat them, join them’.

Bu’r newid yma o fod yn ffydd “pobl yr ymylon” i fod yn ffydd y “sefydliad” yn newid cwbwl arwyddocaol sydd wedi taro cysgod dros hanes yr Eglwys Gristnogol dros y canrifoedd hyd ein dydd ni heddiw.

Dadleua llawer fod penderfyniad Cystennin wedi bod o fudd i’r ffydd Gristnogol gan fod ei dderbyniad swyddogol gan yr Ymerodraeth wedi hwyluso ei lledaeniad. Ond, mae eraill yn dadlau fod y datblygiad yn un negyddol, yn arbennig yn yr hir dymor, gan ei bod wedi mynd â’r Eglwys yn bell o’i gwreiddiau fel ffydd radical pobl yr ymylon.

Heddiw, mae llawer o ddiwinyddion ac arweinwyr Eglwysig yn ceisio ailddarganfod sut mae bod yn wir Eglwys Crist mewn cyd-destun ôl-Christnedomaidd wrth edrych sut eglwys oedd yn bodoli yn y byd cyn-Christenomaidd. Un ymateb i’r newid hwn yw ceisio dal gafael yn yr ychydig sy’n weddill o’r byd Christendomaidd sy’n prysur ddiflannu. Clywir am Gristnogion yn honni eu bod yn cael eu herlid oherwydd nad ydynt yn cael yr un safle o ffafriaeth mewn cymdeithas fel ag yr oeddent genhedlaeth yn ôl. Caiff yr awgrym fod Cristnogion yn cael eu herlid yn y wlad yma ei leisio’n llawer rhy aml ac mae’n haeriad sy’n bychanu Cristnogion a wynebant wir erledigaeth mewn rhannau eraill o’r byd.

Nid drwy strancio a gwrthod gollwng gafael yn Christendom y mae dygymod â’r newid – ond yn hytrach drwy ailddarganfod calon Cristnogaeth, sef ffydd radical pobl yr ymylon.

Wrth edrych ar lyfr yr Actau gwelwn sut y mae Eglwys Iesu Grist yn trefnu ei hun, yn byw ac yn tyfu mewn hinsawdd ysbrydol a diwylliannol sy’n ddigon tebyg i’n hoes ni heddiw. Cyfnod lle nad oedd llawer yn gwybod am Iesu, cyfnod lle’r oedd y mwyafrif yn dwyfoli arian, enwogion ac yn gaeth i ofergoelion. Gwelir ffydd bendant a diwyro yn efengyl Iesu Grist, gwelir dibyniaeth ar waith yr Ysbryd Glân a hefyd gwelir Cristnogion yn byw allan eu ffydd. Wrth ailddarganfod y symlrwydd a welir yn yr Eglwys Fore yn yr Actau y darganfyddwn ni sut mae byw fel Cristnogion yn y Gymru ôl-Christnedomaidd sy’n agor o’n blaenau.

Nid oes yn rhaid i ni ofni wrth gamu i mewn i’r anghyfarwydd, ond yn hytrach rhaid i ni weld y cyfan fel her gyffrous, gan fynd ymlaen yn hyderus oherwydd fod Iesu wedi addo adeiladu ei Eglwys.

Efallai y bydd trafod y cwestiynau isod o gymorth wrth geisio adnabod y gwahaniaeth rhwng cael ein herlid fel Cristnogion a dygymod â byw fel Cristion mewn oes lle mae’r ffydd Gristnogol ar y cyrion eto.

1. Mae fy rhyddid fel Cristion yn cael ei beryglu oherwydd:
a.) Fy mod i’n cael fy rhwystro rhag mynd i le o addoliad o fy newis i.
b.) Bod eraill yn cael dewis mynd i le o addoliad o’u dewis nhw.

2. Mae fy rhyddid fel Cristion yn cael ei beryglu oherwydd:
a.) Nad ydw i’n cael priodi’r un a garaf er bod fy Eglwys yn fodlon bendithio’r briodas.
b.) Bod y wladwriaeth yn gwrthod gorfodi fy nghred bersonol i ynglŷn â phwy ddylai gael priodi pwy ar y boblogaeth yn gyffredinol.

3. Mae fy rhyddid fel Cristion yn cael ei beryglu oherwydd:
a.) Nad oes hawl gen i weddïo’n bersonol.
b.) Nad oes hawl gen i orfodi eraill i ymuno â’m gweddïau cyhoeddus.

4. Mae fy rhyddid fel Cristion yn cael ei beryglu oherwydd:
a.) Nad yw fy nghymuned ffydd i yn cael adeiladu tŷ addoli yn fy nghymuned.
b.) Fod crefyddau eraill yn cael hawl i adeiladu tai addoli yn fy nghymuned.

Y tebygrwydd yw eich bod chi wedi ateb ‘A’ i’r rhan fwyaf o’r cwestiynau, sy’n dangos nad ydym ni fel Cristnogion Cymraeg yn cael ein herlid mewn gwirionedd. Yn hytrach, problem llawer o Gristnogion yw dygymod â’r sefyllfa newydd lle nad yw’r ffydd Gristnogol yn cael y safle breintiedig fel yr oedd hi yn y gymdeithas.

Dylem weld hyn fel her i ni ddychwelyd at Gristnogaeth radical Feiblaidd yn hytrach na’i weld fel bygythiad.

Please follow and like us:
error

Bobi Jones (1929 – 2017)

Leave a reply

Llun: Llenyddiaeth Cymru / Marian Delyth

Ddiwedd Tachwedd bu farw R.M. (Bobi) Jones un o ysgolheigion Cristnogol mwyaf ail hanner yr ugeinfed ganrif yng Nghymru. Roedd yn academydd wrth ei alwedigaeth, yn llenor o bwys, yn bencampwr dros ddysgu Cymraeg i oedolion ac yn amddiffynnydd digyfaddawd o’r traddodiad Calfinaidd Cymreig.

Pan oeddwn i’n blentyn roedd llawer o sôn am Yncl Bobi ac Anti Beti. Maes o law, a finnau yn fy arddegau hwyr, ces y fraint o gael Yncl Bobi ynghyd â’i gyfaill Geraint ‘Gruff’ (yr Athro Geraint Gruffydd) yn athrawon ysgol Sul arnaf. Cofiaf yn arbennig eu cyfres yn ein harwain drwy Lyfr yr Actau gyda’i mewnwelediadau difyr am gefndir a chyd-destun gwleidyddol a diwylliannol cyfnod y Beibl ac yna eu gallu i dynnu’r wers at fan lle’r oedd yr hanes bob tro yn gosod her i’r Cristion ac i’r eglwys heddiw. Dynion agos atoch, gostyngedig a hawdd eu dilyn oedd Bobi a Geraint yn yr ysgol Sul.

Wel, am sioc wrth fentro darllen un o gyfrolau Bobi am y tro cyntaf pan oeddwn yn y Brifysgol. Roedd y gwerinwr agos atoch roeddwn i wedi fy magu yn ei gwmni yn yr ysgol Sul wedi troi’n athrylith oedd yn ymdrin â’i destun mewn modd y tu hwnt i’m deall a’m gallu syml i. Dyma brawf fod Bobi mewn gwirionedd yn athro wrth reddf – gwyddai pryd roedd angen i Yncl Bobi siarad a gwyddai hefyd pryd roedd y llwyfan yn barod i wrando ar R.M. Jones. I unrhyw un sy’n awyddus i ddechrau deall campweithiau academaidd Bobi mae cyfrol Eleri James, Casglu Darnau’r Jig-so: Theori Beirniadaeth R.M. (Bobi) Jones, yn fan cychwyn da a mawr yw ein diolch i Eleri am fentro cyflwyno theorïau mawr Bobi i ni feidrolion.

Dysgu Cymraeg
Magwyd Bobi yng Nghaerdydd ar aelwyd hollol Saesneg. Roedd ei dad-cu a’i fam-gu ar ochr ei dad yn medru’r Gymraeg ond, yn ôl yr arfer ym Merthyr Tudful ar y pryd, dewiswyd magu’r genhedlaeth nesaf yn Saesneg ac felly collwyd y Gymraeg. Yn yr ysgol uwchradd yn Cathays y daeth Bobi i gyfarfod â’r Gymraeg am y tro cyntaf. Dewisodd Sbaeneg i gychwyn ond fe’i heriwyd gan y prifathro ar y diwrnod cyntaf: “Listen to me. I’m an Englishman from Lancashire. And even I know what ‘good night’ is in Welsh.” Ac erbyn drannoeth roedd wedi symud o’r dosbarth Sbaeneg i’r dosbarth Cymraeg. Aeth ymlaen i astudio’r Gymraeg yn y Brifysgol, a maes o law peidiodd â gweld ei hun fel dysgwr ac fe ddaeth y Gymraeg yn iaith gyntaf iddo.

Y profiad hwn a sbardunodd ei ymdrechion i hybu’r gwaith o ddysgu Cymraeg i oedolion. Yn ôl ei gyffes ei hun roedd yn agnostig gwleidyddol, ac er bod posteri Plaid Cymru i’w gweld yn glir ar ei dŷ yn Llangawsai adeg pob etholiad a’i fod wedi cefnogi rhai o ymgyrchoedd Cymdeithas yr Iaith (ac wedi gwrthod gwahoddiad i fynd am de i Balas Buckingham ar ôl rhoi gwersi Cymraeg i Carlo) dewisodd sianelu ei egni i’r ymdrechion i ddysgu Cymraeg i oedolion – yn benodol trwy gyfrwng CYD – Cymdeithas y Dysgwyr.

Tröedigaeth
Fe’i magwyd yn gapelwr mewn cyfnod pryd yr oedd cysylltiad agos, yn arbennig yn ne Cymru, rhwng yr efengyl Gristnogol a Marcsiaeth. Ac felly tra oedd yn y Brifysgol, ar ôl yr Ail Ryfel Byd, swm a sylwedd ei Gristnogaeth oedd arddel heddychiaeth ac ymgeisio at ryw fath o foesoldeb cyffredinol. Roedd y cyfan yn faterol iawn heb lawer o ystyriaeth i’r goruwchnaturiol. Ond wrth ddarllen gwaith Saunders Lewis dechreuodd gymryd y posibilrwydd o’r goruwchnaturiol o ddifri am y tro cyntaf. Y flwyddyn allweddol oedd 1952. Roedd newydd briodi â Beti ac roeddent yn byw yn Llanidloes. Un Sul aeth i’r oedfa ac roedd y gweinidog yn darllen y Gair cyn y cymun o Luc 22:21 – “Wele law yr hwn sydd yn fy mradychu gyda mi ar y bwrdd.” Ac meddai Bobi: “Stopiodd, oedodd ychydig, ac yn yr eiliadau yna, mewn bwlch rywsut, drwy’r Ysbryd Glân, fe ddaeth Iesu Grist yn fyw yn fy nghalon.”

Bu ei dröedigaeth yn gyfrwng i ddyfnhau ei wreiddiau Cymraeg a Chymreig gan fod ei ffydd newydd efengylaidd wedi agor y drws iddo i’r traddodiad Cristnogol Cymreig. Yn gyffredinol ei arwyr mawr oedd Awstin, Luther a Chalfin ond, yng Nghymru, y ffigwr a fu’n arwr ac yn gydymaith defosiynol iddo trwy’r blynyddoedd oedd William Williams, Pantycelyn. O ran ei gyfoeswyr bu ei gefnder, y Parch Geoff Thomas, yn ddylanwad arno – yn arbennig felly wedi iddo ddychwelyd i Gymru yn yr 1960au ar ôl derbyn hyfforddiant yng ngholeg diwinyddol enwog Westminster, Philadelphia oedd yn fagwrfa i’r dadeni Calfinaidd ar y pryd. Dylanwad mawr arall oedd y pregethwr Martyn Lloyd-Jones, a bu’n gŵyn gyson gan Bobi nad oedd Dr Martyn yn cael sylw haeddiannol yng Nghymru ag ystyried mai ef oedd yr awdur Cymreig â’r gwerthiant mwyaf ar ei gyfrolau yn rhyngwladol. Debyg iawn mai ffordd anuniongyrchol o brotestio nad oedd y safbwynt efengylaidd clasurol yn cael sylw haeddiannol gan y Gymru gyfoes oedd hyn.

Gras Cyffredin a Sofraniaeth y Sfferau
Yn y byd academaidd darganfu yn R. Tudur Jones enaid hoff cytûn, yn arbennig oherwydd dylanwad Calfinwyr yr Is-Almaen. Daeth Bobi a Tudur fel ei gilydd dan ddylanwad unigolion fel Kuyper a Dooyweerd oedd yn hyrwyddo ffurf ar Galfiniaeth oedd yn cyflwyno fframwaith diwinyddol i’r Cristion ymhél â phynciau fel gwleidyddiaeth, llên, y gyfraith a diwylliant yn gyffredinol.

Mae dau gysyniad o’r traddodiad Calfinaidd yn haeddu sylw penodol gan eu bod yn gysyniadau roedd Bobi yn achub ar bob cyfle i siarad amdanynt. Y cyntaf oedd athrawiaeth Gras Cyffredin. Yn ôl yr athrawiaeth hon, mae gras yn syrthio ar bawb yn ddiwahân – nid yw Duw’n penderfynu pwy gaiff dderbyn bendithion cyffredinol gras. Yn ôl Bobi yr athrawiaeth hon sy’n esbonio bodolaeth llenorion Cristnogol ofnadwy a llenorion seciwlar disglair. Hynny yw, mae yna fendithion o ras Duw yn syrthio ar bawb – yn gredadun neu beidio a dyna sy’n gwneud diwylliant yn bosib.

Yr ail wedd ar ddiwinyddiaeth y traddodiad Calfinaidd a hawliodd sylw Bobi oedd athrawiaeth sofraniaeth y sfferau. Dadleuai Bobi fod gan Dduw ordinhadau ar gyfer bywyd cymdeithasol dyn. Mae i bob sffêr, o’r ‘teulu’ i’r ‘gwleidyddol’ i ‘iaith’ a hyd yn oed ‘chwaraeon,’ ei hannibyniaeth a’i sofraniaeth ei hun ond credai mai i Dduw, yn y bôn, y perthyn pob sofraniaeth. Mae i bob sffêr felly gyfrifoldeb uniongyrchol i Dduw ac nid i unrhyw sffêr arall. Felly, mae hon yn athrawiaeth sy’n dadlau yn erbyn i’r sffêr Eglwysig ddylanwadu ar y sffêr ddiwylliannol neu wleidyddol, dyweder, na’i rheoli. Mae hefyd yn gwarchod annibyniaeth yr eglwys oddi wrth y wladwriaeth.

Gwaddol
Mae rhai wedi awgrymu fod cyfundrefn Galfinaidd Bobi yr un mor ddamcaniaethol a haearnaidd ag athrawiaeth y dyneiddwyr modern y taranai’n aml yn eu herbyn. Gellir gwerthfawrogi hefyd sut y bu i rai nad oedd yn rhannu profiad Cristnogol Bobi deimlo ei fod ar adegau yn awgrymu fod eu diffyg profiad ysbrydol hwy yn golygu fod eu dirnadaeth o’r byd rywsut yn gyfyngedig ac anghyflawn. Gellir hefyd weld tuedd tuag ag sectyddiaeth ynddo wrth gyffredinoli am eglwysi a Christnogion nad oedd yn rhannu ei union olygiad ef o’r ffydd.

Ond drwodd a thro roedd Bobi nid yn unig yn arloeswr yn ein llên ond hefyd yn un o amddiffynwyr y ffydd mewn oes pan oedd llawer, yn arbennig yn y byd academaidd, yn prysur anghofio ein gwaddol Cristnogol. Ac mae’n amhosib deall ein stori ni fel Cymry heb ystyried cyd-destun y gwaddol Cristnogol. Ni ellir gwneud synnwyr o stori’r Cymry heb roi ystyriaeth lawn i’r Ysbryd Glân fel ffactor hanesyddol – dyma a wnaeth Bobi a dyna pam y mae ei waith a’i ddylanwad mor bwysig.

Ar achlysur ei angladd ni chlywyd sôn am ei raddau, ei gyhoeddiadau na’r hyn a gyflawnodd gydol ei yrfa. Beth a gafwyd, yn syml iawn, oedd pregeth am ei Arglwydd a’i Waredwr.

Cyhoeddwyd yn wreiddiol yn Cristion (Ionawr / Chwefror 2018 | Rhifyn 206)

Please follow and like us:
error

Cymru Owen Smith

2 Replies

Rai wythnosau yn ôl roedd Geraint Davies, cyn Aelod Cynulliad y Blaid dros y Rhondda, yn siarad yn Undeb y Bedyddwyr am waith yr Eglwys lle mae’n ysgrifennydd yn Blaenycwm. Roedd Geraint yn dwyn atgofion am ei blentyndod ac yn cofio’r ddau ddylanwad mawr yn y gymuned – y capel a chlwb y gweithwyr. Un cymuned ond dau ddylanwad a sefydliad oedd ddim yn siarad llawer gyda’i gilydd. Roedd y gwahaniaeth rhwng y ddau sefydliad yn dod yn eglur glir pan roedd y clwb yn trefnu eu trip blynyddol i Borthcawl ar y Sul o bob diwrnod! Ar y pryd ‘doedd plant y capel, er mawr siom i’r Geraint ifanc, ddim yn cael gwneud dim byd a’r peth! Y syndod mawr i lawer yw bod y clwb nawr wedi cau ond y capel yn cadw ei thir yn rhyfeddol, yn y gymuned yn Blaenycwm beth bynnag.

Y ddau sefydliad yma oedd power base ein dwy blaid “flaengar” eu gwleidyddiaeth. Daeth y capel i fod yn gadarnle i Blaid Cymru, o leiaf yn y Gymru Gymraeg, a chlwb y gweithwyr yn angor gadarn i’r Blaid Lafur. Problem sylfaenol Plaid Cymru a’r Blaid Lafur, fel ei gilydd, yw bod y ddau sefydliad wedi colli tir a bron a diflannu’n llwyr. Heb y power bases yma a heb eu dylanwad cymdeithasol mae’r rhan fwyaf o bobl yn cael eu haddysg wleidyddol bellach gan y wasg adain dde a dyna esbonio, yn fy marn i, pam fod y Ceidwadwyr, UKIP a’r ymgyrch ‘Leave’ wedi gwneud cystal yng Nghymru dros y blynyddoedd diwethaf.

Mae Plaid Cymru yn gwybod fod dylanwad y capel a’r drai, dyna pam gwnaeth y mwyafrif llethol o aelodau Plaid Cymru ethol Leanne Wood, simsan ei Chymraeg ac anffyddiog ei ffydd, yn arweinydd. Dyma doriad dramatig a phragmatig o’r Gymru Gymraeg Anghydffurfiol. I bobl o fewn Plaid Cymru sy’n parhau i arddel ideoleg a delfryd cenhedlaeth Valentine am y “winllan wen”, gan fy nghynnwys i i raddau, ac yn gweld brwydr Plaid Cymru cymaint fel brwydr ysbrydol ag ydyw yn frwydr wleidyddol, maen nhw’n ddoeth i beidio defnyddio’r fath rethreg yn gyhoeddus bellach.

Ond beth am y Blaid Lafur? Mae’r map yma rannodd Vaughan Roderick llynedd yn dweud cyfrolau. Tu hwnt i ganol dinasoedd prin y mae gan Lafur apêl tu hwnt i gymunedau gyn-lofaol bellach. I raddau gwaeth ‘na Phlaid Cymru rwy’n meddwl, mae’r Blaid Lafur dal yn or-ddibynnol ar eu power base traddodiadol sy’n brysur ddiflannu ac mewn sawl cymuned wedi diflannu’n llwyr eisoes.

CEjit34WMAA0ohE

Ymlaen felly at Owen Smith. Deled yr awr, deled y dyn? Er gwaethaf ei yrfa gyfalafol lwyddiannus fel lobïwr i rai o gwmnïau mwyaf haerllug y byd fel Pfizer ac Amgen, mae Owen Smith yn ffitio’r mowld i’r dim. Yn fab i’r Hanesydd “Cymreig” Dai Smith, yn AS ym Mhontypridd ôl-ddiwydiannol ac, fel rydym ni’n gwybod erbyn hyn, yn “normal”. Ond o bersbectif Cymreig ac o bersbectif datganoli mae Smith yn broblematig iawn.

Os ydym ni am weld datganoli yn datblygu yna Senedd San Steffan, de facto, yw Senedd Lloegr. Sut all hynny fod gydag AS o Gymru yn arwain yr wrthblaid ac efallai rhyw ddydd yn Brif Weinidog? Eisoes, ym meysydd iechyd ac addysg, bydd yr hyn fydd Smith yn ei bregethu yn Llundain yn cael dim effaith ar ei etholwyr ei hun nol ym Mhontypridd – ac oherwydd gwendid y cyfryngau nid llawer fydd yn gwerthfawrogi hynny. Yna dros bwy fydd Smith yn siarad? Gweledigaeth i bwy fydd ganddo? Lloegr neu Gymru? Wrth gwrs cododd y broblem yma o’r blaen pan roedd Gordon Brown ac Alistair Darling yn ASau o’r Alban ond yn arwain y Blaid Lafur yn lefel Brydeinig. Ond mae’r dialog cyfansoddiadol wedi symud ymlaen gymaint ers hynny, heddiw wn i ddim a fyddai ASau o’r Alban yn codi i entrychion y Blaid Brydeinig? Yn un peth, does yna ddim ASau Llafur Albanaidd i gael!

Fy mhroblem i gydag Owen Smith yw ei fod yn nodweddiadol o’r hen genhedlaeth o Lafur yng Nghymru sy’n gweld Cymru onid fel rhanbarth o Brydain Fawr. Llundain yw’r llwyfan. Wrth glywed Dai Smith, ei Dad, yn trafod Cymru a Chymreictod mae’r peth yn dod yn gwbl eglur. Gwyliwch y cyfweliad yma rhyngddo fe ag Adrian Masters, yn arbennig 7:20 ymlaen tan 11:50.

Face to Face Dai Smith Vimeo from ITV Wales on Vimeo.

Nid fod y Smithiaid yn wrth-Gymreig, dim ond eu bod efallai ac ychydig o embaras am eu Cymreictod. Dydyn nhw ddim cweit yn siŵr beth i’w wneud ag e, mae ychydig yn anghyfleus. Maen nhw’n gyfforddus gyda’u Cymreictod cyhyd a’i fod yn aros fel hunaniaeth kitsch – hunaniaeth rygbi a chlwb y gweithwyr. Mae fel petai nhw’n ofn gweld hunaniaeth Gymreig yn dod i oed fel cysyniad gwleidyddol cadarn.

Eu problem, sef problem Cymry sydd wedi bod yn bleidiol i unoliaetholdeb ers canrif a mwy, yw eu bod yn methu gwerthfawrogi fod yn rhaid i bawb, boed i chi hoffi hynny neu beidio, ddal gafael ar ryw hunaniaeth genedlaethol ochr yn ochr a’ch hunaniaethau eraill fel dosbarth a/neu grefydd. Ac felly drwy fod yn ddifrïol a phlentynnaidd eich agwedd tuag at hunaniaeth Gymreig rydych chi wedyn yn anorfod yn mabwysiadu hunaniaeth Brydeinig. Neu fel y disgrifiodd R. Tudur Jones Lloyd George: yn Gymro yn y cartref, yn Brydeiniwr yn y gwaith.

…how does the individual Welshmen get his hands on the reigns of power? That was the question in the late nineteenth century and it was brilliantly answered by David Lloyd George. A Welsh man becomes a member of the ruling elite at London precisely by becoming one of them. He may sing Pantycelyn’s hymns in the front parlor at Downing Street on Sunday nights, but otherwise he must forget his nationality. That solution has been perfectly acceptable to hundreds of Welshmen.

Er bod Dai Smith wedi cyfrannu llawer at ein bywyd cenedlaethol fel hanesydd a darlledwr, bu’n gyfrifol hefyd am ffrwyno hunaniaeth a dyheadau cenedlaethol a’i gadw fel rhywbeth kitsch hefyd. Pa hanesydd Cymreig sy’n achub ar bob cyfle i chwarae i lawr ei fod yn hanesydd sy’n portreadu hanes cenedl? Pa ddarlledwr Cymreig fodlonodd ar gadw BBC Wales fel darlledwr “rhanbarthol”? A mhryder i, os ennilla Owen Smith, yw y bydd y math stunted yma o Gymreictod yn dod eto i’r brig.

Please follow and like us:
error

Who is it that is supposed to articulate the longings and aspirations of the people more than the preacher?

Leave a reply

Rhywsut wedi ffeindio fy hun yn darllen araith olaf Martin Luther King. Heriol. Doniol. Ysbrydoledig.

Da ar ddiwrnod fel heddiw, a lled berthnasol hefyd gan fod cymaint o’r sgwrs o gwmpas y Refferendwm wedi bod ynglŷn a thrin pobl gwahanol i ni o fewn cymdeithas. Lliw, cefndir diwylliannol, cefndir economaidd, iaith, crefydd ayyb…

Dyma rai o fy hoff rannau:

“It’s a marvelous picture. Who is it that is supposed to articulate the longings and aspirations of the people more than the preacher? Somehow the preacher must have a kind of fire shut up in his bones. And whenever injustice is around he tell it. Somehow the preacher must be an Amos, and saith, “When God speaks who can but prophesy?” Again with Amos, “Let justice roll down like waters and righteousness like a mighty stream.” Somehow the preacher must say with Jesus, “The Spirit of the Lord is upon me, because he hath anointed me,” and he’s anointed me to deal with the problems of the poor.””

“We don’t have to argue with anybody. We don’t have to curse and go around acting bad with our words. We don’t need any bricks and bottles. We don’t need any Molotov cocktails. We just need to go around to these stores, and to these massive industries in our country, and say, “God sent us by here, to say to you that you’re not treating his children right.”

“Like anybody, I would like to live a long life. Longevity has its place. But I’m not concerned about that now. I just want to do God’s will. And He’s allowed me to go up to the mountain. And I’ve looked over. And I’ve seen the Promised Land. I may not get there with you. But I want you to know tonight, that we, as a people, will get to the promised land!

And so I’m happy, tonight.

I’m not worried about anything.

I’m not fearing any man!

Mine eyes have seen the glory of the coming of the Lord!!”

Please follow and like us:
error