Rhywfodd fe ymlwybrais draw i ddalen Plaid Cymru ar Wikipedia a dod ar draws y ‘five stated aims’. Yn amlwg fe es i ati i weld os oedd creu Cymru Gymraeg ei hiaith yn un ohonynt – nac ydoedd yn anffodus ond mi roedd creu Cymru ‘ddwyieithog’ drwy hybu adferiad yr iaith Gymraeg yna, da iawn. Fe berodd hynny i mi ofyn beth yn union yw’r Gymru ddwyieithog yma rydym ni’n ei ddeisyfu? Sut le fydd y Gymru ddwyieithog unwaith i ni ei chyrraedd os y cyrhaeddwn ni byth?
Ar y cyfan fe welir yr ymadrodd o ‘greu Cymru dwyieithog’ fel un positif ond ystyriwch Deiniolen, y pentref rwyf fi’n byw ynddi ers mis Medi. Mae dros 75% o’r pentrefwyr yn siaradwyr Cymraeg – ym mhentref cyfagos Llanrug mae’r ffigwr yn nes at 85%. Yr hyn sy’n wych yw fod y rhan fwyaf o bobl yr ardal ddim yn ymwybodol o hyn, maen nhw jest yn cymryd y peth yn ganiataol – sy’n hyfryd a naturiol o beth. Rwyf fi felly yn byw mewn cymuned naturiol a mwyafrifol Gymraeg ei hiaith; mewn cymuned fel yma y mae sôn am ‘greu cymunedau ddwyieithog’ ar ryw wedd yn gam yn ôl. Yr hyn sydd angen mewn gwirionedd ydy gwarchod y gymuned fel un Gymraeg ac nid ei troi hi’n un ddwyieithog yn enw rhyw cotton wool rhyddfrydol chwedl Simon Brooks.
I greu Cymru wirioneddol ddwyieithog rhaid i bob Cymro fedru siarad y ddwy iaith. Y mae pob Cymro Cymraeg eisoes yn siarad Saesneg felly maen rhaid i’r Cymry di-Gymraeg ddysgu Cymraeg os am weld Cymru ddwyieithog. Perygl mawr y prosiect o greu Cymru dwyieithog ydy y byddwn ni’n colli cymunedau naturiol Gymraeg yn y broses. Bydd hynny’n gam mawr yn ôl oherwydd waeth i bob gwir genedlaetholwr gyfaddef mae cam tuag at creu Cymru Gymraeg ydy’r Gymru ddwyieithog. Dwi’n medru siarad a chyfathrebu’n Saesneg ac dwi’n gwerthfawrogi elfennau esberanto’r iaith a’r diwylliant Saesneg – ond dwi am fyw mewn Cymru Gymraeg nid Cymru ddwyieithog yn y pen draw.
Na Rhys, nid yw “pob Cymro Cymraeg eisoes yn siarad Saesneg”.
Rwyf yn adnabod plant, henoed, rhai a cyflyrau meddygol, ac hyd yn oed ambell i ffarmwr a’i wraig yn eu tridegau yn y fro Gymraeg sydd ddim yn gallu siarad mwy nag ambell i frawddeg glapiog iawn iawn o Saesneg.
Os ydy pobl fatha ti wedi methu’r pwynt yma ac yn dechrau cytuno fod pawb yn gallu’r Saesneg – wel, mae hir ar ben arnom.
Cân di bennill fwyn i’th nain …
Blog ardderchog, Rhys!
Blwyddyn Newydd Dda!
Diolch am godi’r pwnc yma, Rhys. Rydych yn cyfeirio at Simon Brooks – bu Cymuned yn dweud y gwir am y sefyllfa ac wrth gwrs nid newydd oedd y ddal ddechrau’r “noughties”. Ymgais lwfr i osgoi wrthdaro yw’r pwyslais ar ddwyieithrwydd ar hyn o bryd, dwi’n ofnu. H.y., ffordd o beidio dweud pethau fel y maent rhag ofn rhoi braw i’r Saeson sy’n brysur gwladychu’r ardaloedd gwledig ac ofn agweddau gwrth Gymraeg yn y Cymry di-Gymraeg. Y neges yw, does dim rhaid iddynt newid ac mi gaiff y Cymry Cymraeg dipyn o Gymraeg pan fo hyn yn ymarferol ac yn pechu neb. Mae’r polisi’n gyfeilliornus yn fy marn i am sawl reswm:
1) Dydy “dwyieithrwydd” gyda’r pwyslais ar “dewis yr unigolion”, marchnata ac ati ddim yn gweithio gan mai norm hanner is-ymwybodol yw’r defnydd o iaith. Rhaid Cymreigio sefydliadau trwyddi draw er mwyn i slogan Bwrdd yr Iaith “mae gen ti ddewis” fod yn wir. Nad oes gennyf ddewis tad, dim yma yn Abertawe. Ffonia’r Cyngor, mi gewch chi ateb dwyieithog ond wedyn y staff ddim y gallu’r Gymraeg a dim yn disgwyl gorfod ei harfer. Tocaniaeth lwyr (mae ymchwil Delyth Morris a Glyn Williams ym Mangor yn delio a hyn i gyd). Gwastraff egni ac arian.
2) Does dim tystiolaeth y gall iaith oroesi os na fydd hi’n brif iaith dirogiaethol, o leiaf mewn rhannau o Gymru. Gyda’r sefyllfa bresennol, gyda’r iaith yn y rhan helaeth o Gymru ddim yn iaith gymunedol ac yn iaith puoedd arbennig mewn gwironedd (crefydd, y pethau) neu rwydweithiau teuluol, cymdeithasol) mae safon Cymraeg y Cymry Cymraeg (o ran geirfa, cystrawen a ffoneteg erbyn hyn) yn brysur Saesnegeiddio). Nid sefyllfa sefydlog mohoni, dim ond llwybr at golli’r iaith.
3) Mae selogion yr iaith yn chwarae i ddwylo y deinasoriaid gwrth Gymraeg yn y pleidiau eraill gan lyncu’n ofnus y celwydd bod yr iaith yn “fygythiad” i’r di Gymraeg. Rhaid newid y rhethreg – son yn hyderus bod adennill y Gymraeg yn beth cyffrous, teniadol (gellid dadlau hyn ar sail y canlyniadau arolwg barn sy’n dangos cefnogaeth gref i’r iaith o blith y di Gymraeg, yr holl alw am addysg Gymraeg). Nid peth anodd cael pawb i fedru’r Cymraeg yn y pendraw os bydd gweledigaeth. Wedi’r cwbl, amlieithrwydd yw’r norm. Yn Luxembourg neu’r Swistir mae pobl yn medru dwy neu dair iaith, ac wedyn maent yn dysgu’r Saesneg hefyd.
Y peth mwyaf cyffrous am adfwyio’r iaith dwi wedi’i ddarllen yw pamffled Ken Hopkins (o’r Blaid Lafur) “Achub ein Hiaith/Saving our Language” (Institute of Welsh Affairs, 1996) sy’n dadlau dros ddefnyddio’r gyfundrefn addysg a’r cyfryngau (gan gynnwys y rhai Llundeinig – Sky TV ac ati) i sirchau bod holl drigolion Cymru’n gallu’r Gymraeg mewn, os cofiaf, ddwy genhedlaeth. Brwd, hyderus ac, wrth gwrs, wedi methu a ennyn atsain na tu fewn i Lafur na’r pleidiau eraill. Wyt ti’n nabod y llyfryn? (i’w archebu ar wefan yr IWA). Gallai Cymru ddwyieithog fod yn Gymru lle mae’r Gymraeg yn iaith y mwyafrif bod dydd ond, wrth gwrs, lle mae pawb yn medru’r Saesneg gyda’r holl fanteision diwylliannol ac economaidd (sefyllfa fel yr un yng ngwledydd Llychlyn neu’r Iseldiroedd heddiw, am wn i).
Efrogwr, Abertawe