Bellach mae Simon Brooks a’i deulu yn byw yng Nghaerdydd ac mae ei blant yn mynychu ysgol Treganna. Roedd hi’n ddiddorol felly darllen ei ymateb e ar flog Vaughan Roderick i benderfyniad Carwyn Jones i beidio cefnogi ehangiad addysg Gymraeg yn y Brifddinas. Dyma ddywedodd Seimon:
Datganoli = llywodraeth Lafur barhaus = rhagfarn sefydliadol ddi-ben-draw yn erbyn lleiafrif ieithyddol
Dwi’n ansicr o ran y refferendwm datganoli ar hyn o bryd. Oni fyddai pleidlais IE yn golygu rhagor o ragfarn wrth-Gymraeg? A deud y gwir, dwi’n closio at bleidlais NA.
Beth yw teimladau darllenwyr eraill y blog am hyn? Dwi’n ei chael yn gynyddol anodd cysoni fy nghefnogaeth i’r Gymraeg a’m cefnogaeth i’r brosiect ddatganoli. Oes rhywun all fy narbwyllo fel arall?
Dyna beth yw dweud mawr.
Rwy’n cytuno gyda Simon nad ydy datganoli yn ddiben ynddo fe ei hun. I mi diben datganoli ydy gwarchod, hybu ac yna datblygu’r genedl Gymreig ac yn bennaf oll ein hunaniaeth a’n hiaith. Felly os ydy datganoli yn methu delifro hynny yna rhaid holi a’i priodol, ar hyn o bryd, yw prysuro i ddatblygu datganoli ymhellach. Mae Simon yn holi’r cwestiynau cywir ond dwi’n rhyw deimlo ei fod, yn annodweddiadol, yn dod i’r casgliad anghywir y tro hwn. Yn sicr o beth dydw i ddim yn gyfforddus gyda pholisi iaith y Llywodraeth Lafur Gymreig (a pha bynnag blaid arall sydd mewn clymblaid a hi, yn Ddemocratiaid Rhyddfrydol neu’n Blaid Genedlaethol) ond rwy’n credu y dylai’r sofraniaeth foesol dros yr iaith fod yng Nghaerdydd nid Llundain.
Wrth gwrs adleisio proffwydoliaeth Saunders mae Simon yn ei wneud fan hyn. Y ddadl fod angen ennill brwydr yr iaith cyn symud tuag at annibyniaeth gan mae’r iaith fyddwn ni’n camu tuag at annibyniaeth ynddo fydd iaith y Gymru rydd. Yr iaith honno yw’r Saesneg ar hyn o bryd gydag ychydig bach o Gymraeg ar yr ochr. Dydym ni ddim hyd yn oed wedi cyrraedd sefyllfa o ddwyieithrwydd fel norm eto heb sôn am wir ddelfryd hir dymor gwir genedlaetholwyr i weld y Gymraeg yn ôl fel priod iaith mwyafrif pobl Cymru.
Dwi ddim yn siwr fy mod yn dod i gasgliad. Dyna pam mae na dri marc cwestiwn yn y cyfraniad, a gwahoddiad i’m darbwyllo fel arall!
Mae na ddau broblem gyda datganoli a’r iaith:
i) oherwydd nad yw’r Blaid yn barod i gynghreirio a’r Ceidwadwyr, yr unig lywodraeth sy’n bosib yng Nghaerdydd ydy un Lafur, neu Lafur + Dem Rhydd neu Lafur + PC.
Llafur + PC ydy’r cyfuniad mwya’ gobeithiol o’r rhain o safbwynt y Gymraeg, ond yli be sy wedi digwydd ers ffurfio’r llywodraeth yn 2007!
Felly rydym yn wynebu degawdau fwy na thebyg o lywodraeth Lafur wrth-Gymraeg gyda datganoli. A allwn oddef hyn?
ii) y duedd i feddwl am ddatganoli yn nhermau’r ethnig/sifig. Mae gwleidyddion y Cynulliad fel pe baent yn argyhoeddedig fod y Gymraeg yn “ethnig” (= drwg), a datganoli yn sifig ( = da). Felly maent yn llugoer o ran yr iaith. Mae hyn yn broblem hirdymor, ac yn tanseilio popeth – o gadwraeth ardaloedd Cymraeg i agor ysgolion Cymraeg. Cofier mai “ethnic cleansing” yw’r rheswm am y penderfyniad yn Nhreganna – yr un rheswm yn union sy’n cael ei ddefnyddio yn erbyn parhad cymunedau Cymraeg!
Fe hoffwn i weld datganiadau ar y ddau ben yma gan y Blaid a’r Ymgyrch Ie yn ystod yr ymgyrch ddatganoli.
i) a fydd y Blaid yn barod i greu cynghrair sy’n cynnwys y Toriaid ar unrhyw adeg yn y dyfodol?
ii) Sut mae datrys y broblem theoretig parthed y sifig/ethnig? Yn benodol, beth fydd dyfodol cymunedau Cymraeg mewn Cymru sifig ymreolus?
Heb ateb y ddau gwestiwn hyn yn foddhaol, tynged yr Wyddeleg yn Iwerddon sy’n ein hwynebu ni.
Annodd iawn yw anghytuno gyda’r sylwad pellach yna. Ond dwi’n meddwl fod y defnydd o’r term ‘ethnig’ yn broblematig oherwydd y stigma sydd ynghlwm ag ef. Wyt ti’n meddwl fyddai modd defnyddio’r gymhareb sifig/diwylliannol i olygu a chyfleu’r un peth?
Fel Cristion dwi’n gweld amrywiaeth iaith a diwylliant yn dod gan Dduw yn yr ystyr fod amrywiaeth yn rhan o gynllun Duw (mae hyn yn amlwg trwy’r Beibl). Ond mae gwneuthuriad dynol, bron a bod pur, a modern ydy cenedlaetholdeb sifig. Dyna pam mod i’n gweld cenedlaetholdeb ethnig/ddiwylliannol yn bwysicach.
Beth yw dy resymeg di o gymryd ochr (os oes rhaid cymryd ochr?) cenedlaetholdeb ethnig/ddiwylliannol dros sifig felly?
Dwi’n anghytuno efo cenedlaetholdeb “sifig” oherwydd ei bod yn cogio bod yn niwtral o safbwynt iaith, gan “gadw’r ddysgl yn wastad” mewn Cymru ddwyieithog. Ond mae’r Gymru ddwyieithog honno’n llawn perthynas rym gwbl anghymarus rhwng y Gymraeg a’r Saesneg, ac wrth bod yn “niwtral” ynghylch y broblem iaith (= gwneud dim), y cwbl mae’r Cynulliad yn ei wneud yw rhoi sel bendith ar yr annhegwch sy’n deillio o’r anghydbwysedd grym hwnnw.
Felly, yn enw “cynwysoldeb sifig” fe ganiateir i’r Gymraeg ddirywio yn ei chadarnleoedd, er enghraifft, neu’r sector breifat i weithio’n uniaith Saesneg.
Sefydlwyd Plaid Cymru er mwyn ennill “cyfiawnder ethnoddiwylliannol” ar gyfer siaradwyr Cymraeg, a rhoi diwedd ar ganrifoedd o gamwahaniaethu yn eu herbyn yng Nghymru. Ond ynghanol y miri “sifig” yma, mae’r cwbl wedi mynd i’r gwellt. Felly yn fy marn i mae cenedlaetholdeb sifig cynulliadol wedi rhoi sel bendith ar ragfarn wladwriaethol yn erbyn lleiafrif mwyaf Cymru. Nid yw’r penderfyniad ynghylch Ysgol Treganna (sy’n golygu y derbynia fy mhlant addysg eilradd am ddim amgen reswm na’r ffaith mai Cymraeg yw iaith yr addysg honno) ond yn enghraifft arall o hyn.
Dwi wedi cael llond bol ar y cwbl!
Rwy’n cydweld a ti. Mae’n ddiddorol i Gareth Miles benderfynnu siarad am hyn yn ei araith yn rali’r Gymdeithas bythefnos yn ôl, mae prif bwytau ei araith wedi eu cynnwys yn y fideo sydd yn y post diweddaraf ar y blog.