Mae rhai wedi sôn fod yna ddau brif ideoleg ymysg arweinwyr Cymdeithas yr Iaith ar hyn o bryd – mae yna lond dwrn ohonom yn dod tuag at waith y Gymdeithas fel Cristnogion ac mae yna lond dwrn hefyd yn dod at waith y Gymdeithas fel anarchwyr. Ar yr olwg gyntaf mae’r ddau safbwynt yma yn gwbwl wrthwynebus i’w gilydd ac o ddiffinio anarchiaeth yn yr ystyr gul, sef gwrthwynebu’r angen am unrhyw fath o awdurdod, yna y mae Cristnogaeth ac Anarchiaeth yn anghydnaws.
Nid yw Cristnogion yn credu y dylai y Wladwriaeth fod yn holl-bwerus, rydym ni’n credu y dylai’r Wladwriaeth, yn hytrach, fod yn was i’w phobl a hynny dan (ac nid yn uwch) na sofraniaeth yr Arglwydd Iesu Grist. Mae’r Cristion yn gweld bod sffêr i’r Wladwriaeth mewn cymdeithas ond ei fod wedi llwybro allan o’i sffêr cyfrifoldeb ef a dylanwadu’n anghyfiawn mewn sffêroedd eraill dros y canrifoedd, wedi ymlwybro’n orthrymus i sffêr crefydd, i sffêr addysg ac yn y blaen. Felly, er ein bod ni fel Cristnogion yn gweld rôl i’r Wladwriaeth rydym ni hefyd yn credu fod rôl barhaus gan Gristnogion a’r Eglwys roi critique o’r Wladwriaeth honno. Ac yn yr ysbryd yna fedra i ddeall y cyfaill o anarchydd ddywedodd wrtha i neithiwr fod y ddau garfan o arweinwyr Cymdeithas yr Iaith yn rhyw fath o anarchwyr mewn gwirionedd. Yr adnodau ddaeth yn syth i’m meddwl i oedd:
Am hynny, yr wyf yn ymbil arnoch, gyfeillion, ar sail tosturiaethau Duw, i’ch offrymu eich hunain yn aberth byw, sanctaidd a derbyniol gan Dduw. Felly y rhowch iddo addoliad ysbrydol. A pheidiwch â chydymffurfio â’r byd hwn, ond bydded ichwi gael eich trawsffurfio trwy adnewyddu eich meddwl, er mwyn ichwi allu canfod beth yw ei ewyllys, beth sy’n dda a derbyniol a pherffaith yn ei olwg ef. (Rhufeiniaid 12:1-2)
Os mae priodwaith Mi5 yn Thames House, Llundain ydy ‘to protect the UK against… actions intended to overthrow or undermine parliamentary democracy by political, industrial or violent means,’ yna efallai mae dim ond mater o amser y bydd hi cyn i’r Wladwriaeth fynnu nad yw’n “briodol” darllen a phregethu rhannau o Air Duw fel yr adnodau uchod.
Does gan Anarchiaeth na Marcsiaeth na Christnogaeth ddim oll i wneud a’r frwydr dros yr iaith. Ddylai Cymdeithas yr Iaith ddim gwisgo ideolegau fel hyn mor amlwg. Mae’n atal y mudiad rhag bod yn gymdeithas ymbarel i bawb sy’n cefnogi parhad yr iaith, ac yn beryg o ddieithrio pobol o’r mudiad.
Fedri di ddim dweud fod Anarchiaeth, Marcsiaeth na Christnogaeth ddim byd i wneud a’r Gymraeg os mae dyna ydy y driving force i unigolion brwd yn eu gwaith ym mrwydr yr iaith. Dydy’r Gymdeithas ddim yn gwisgo unrhyw ideoleg yn swyddogol – ond fedri di ddim gwadu hawl unigolion fel fi am arddel safbwynt/ffydd – cred y Gymdeithas mewn rhyddid. Dwi’n dod at frwydr yr iaith o safbwynt Cristnogol ond fe weithia i yn hapus gyda phobol sy ddim yn Gristnogion os fydd yn gydnaws am ffydd ac yn hwb i frwydr yr iaith. Os ydy fy ffydd gyhoeddus yn Iesu Grist yn troi pobl i ffwrdd o Gymdeithas yr Iaith wel bydded felly – dydw i ddim am wadu fy ffydd mewn ffordd nid anhebyg ag y mae anffyddwyr sy’n flaenllaw yn y Gymdeithas yn peidio cuddio eu safbwynt nhw. Cristion ydw i, ac anffyddiwr ydyw eraill – mae croeso a lle i bawb yn y frwydr.
Dehongliad yw popeth wrth gwrs – roedd Tolstoy yn Gristion Anarchol. Credaf bydde mwyafrif o anarchwyr yn gytuno, mor bell ag y mae “crefydd” dim yn hierarchaidd does dim problem – yn yr un modd a does dim gwrthwynebiad elfennol rhwng “cenedlaetholdeb” ag anarchiaeth. Y manylder sy’n otsi. Y broblem yw bod crefydd a chenedlaetholdeb wedi bod yn arfau i’n ormeswyr trwy hanes(heb anghofio chwaith bod cenedlaetholdebau a chrefyddau o strwythur gwahanol wedi bod yn arf i’r gwerin).
Ond anghytunaf ag “iaithpawb”. Heb glymu’r iaith i’n problemau cymdeithasol mewn cyfundrefn (gan ei fod wedi’i chlymu i’n problemau cymdeithasol mewn realiti) does prin gobaith. Y gwladwriaeth cyfalafol monolithig yw’r gelyn – yn lladd diwylliant organig o bob math. Mae hyn yn amlycach nawr nag erioed o’r blaen. Y broblem yw nid fydd ein plant yn siarad Saesneg, ond y fydde nhw’n siarad American – iaith yr imperialydd masnachol (ac felly diwylliannol) presennol. Y dosbarth gweithiol (yn y cyfystyr ehangaf – pob un sy’n byw heb berchen busnes) yw’r unig gobaith am iaith ystyrlon.