Dydw i ddim yn cael pleser wrth feirniadu Plaid Cymru; ches i fy magu yn sŵn y Blaid a mor ddiweddar ag etholiadau diwethaf y Cynulliad yn 2007 fe rois fy ngwaith o’r neilltu am rai wythnosau i weithio dros ymgyrch Elin Jones yng Ngheredigion fel y gall swyddog ymgyrch Elin ar y pryd sydd bellach yn Gyfarwyddwr Cyfathrebu’r Blaid dystio.
Ond fedra i ddim dioddef sbin gan y Blaid. Mae’r LCO iaith sydd yn y broses o fynd trwyddo yn arbennig o wan ac mae’r Blaid yn gwybod hynny’n iawn. Ond yn hytrach na chydnabod hynny’n blaen a bod yn fwy beirniadol o’r phartner mewn llywodraeth mae strategaeth gyfathrebu’r Blaid wedi mynd ati i drio dadlau fod pasio’r LCO yma yn rhan o wireddu addewid maniffesto. Dywedodd Bethan dros y Blaid heno ‘ma:
Pan ffurfiodd y Blaid lywodraeth, roeddem wedi ymrwymo i ennill statws swyddogol i’r Iaith Gymraeg, hawliau ieithyddol pan yn derbyn gwasanaeth a chomisiynydd i warchod yr hawliau yma. Mae’r ddeddfwriaeth yma yn ein caniatáu i gyflawni hyn oll yn ogystal â nifer o’n haddewidion maniffesto.
Spin yw hyn gwaetha’r modd oherwydd dydy’r LCO ddim yn ddigon eang i fedru llunio mesur fydd yn rhoi hawliau ieithyddol llawn i Gymry Cymraeg. Felly ni fydd yr LCO yn dod a’r Blaid, gwaetha’r modd, yn nes at wireddu’r addewid o hawliau ieithyddol llawn. Efallai eu bod nhw wedi gwneud y gorau o’r sefyllfa (ond mae hynny’n parhau i fod yn annigonol yn fy nhyb i) ond celwydd ydy honni fod yr LCO yma yn gwireddu addewid maniffesto. Pam y methwyd a llunio LCO ddigon cryf i wireddu’r addewid? Mae yna ddau opsiwn, (i.) naill ai fod y Blaid ddim a digon o asgwrn cefn neu (ii.) bod Llafur wedi eu rhwystro. Yn hytrach na nodi pa un o’r ddau sy’n wir (y tebygrwydd yw ei fod yn gymysgedd o’r ddau) mae’r Blaid yn lle yn gwthio’r peth dan y mat ac yn ceisio dweud fod yr addewid wedi ei anrhydeddu yn wir.
Medr unrhywun sydd wedi darllen yr LCO weld yn gwbl glir na ddaw unrhyw fesur gaiff ei lunio o fewn rhychwant yr LCO a hawliau ieithyddol llawn i ni.
Rhys, yr wyf yn gallu bod yn feirniadol iawn o’r Blaid ac yr wyf wedi fy siomi’n arw ganddi dros y blynyddoedd, ond ar yr achlysur hwn rwy’n teimlo bod dy feirniadaeth yn annheg.
Mae’r system o drosglwyddo hawliau deddfwriaethol i’r Cynulliad yn bwdr. Rhan o’r pydredd yw’r amseru. Pe bai yr eLCO iaith heb ei dderbyn cyn i’r Senedd Sansteffan bresennol dod i ben, ymhen ychydig fisoedd, byddai’r eLCO wedi ei golli yn llwyr.
Pe bai llywodraeth Cymru’n Un wedi cwyno yn ormodol am gynnwys yr eLCO ac wedi achosi ei ddanfon yn ôl i Lundain am ail ystyriaeth, mae’n debyg na fyddai gan Llywodraeth y Cynulliad yr hawl i ddeddfu dros unrhyw beth sy’n ymwneud a’r iaith am o leiaf ddwy flynedd eto. Mae’r Blaid, yn gwbl gywir yn fy marn fach i, wedi gafael yn dynn ar yr hyn sydd ar gael. Mae’n siŵr bydd gofyn am lawer mwy yn y dyfodol.
Fel unigolyn sydd (jyst) yn ddigon hen i gofio protestiadau cyntaf Cymdeithas yr Iaith, rwy’n gweld heddiw fel diwrnod hanesyddol.
Gweinidog o genedlaetholwr ac un o ymladdwyr Cymdeithas yr Iaith, gynt, yn cael ei feirniadu am beidio gwneud digon dros yr Iaith gan Geidwadwyr ac aelodau o’r Blaid Lafur! Pe bai rhywun wedi awgrymu bod y fath beth yn debyg ar Bont Trefechan, byddai’r bont wedi chwalu o dan ddirgryniadau’r chwerthin.
Heddiw, cafodd aelod o Blaid Cymru ac aelod o Gymdeithas yr Iaith ei feirniadu gan Dori, Rhyddfrydwr a Llafurwr am beidio a gwneud digon i amddiffyn yr iaith wrth iddo ceisio ychwanegu at hawliau ieithyddol y Gymraeg. Dyna bendraw Yr Unig Ateb! bid siwr!
Alwyn, rwy’n deall pam fod yr LCO yn wan – ac nid prif fyrdwn fy mhostiad oedd cwyno am hynny. Yn hytrach prif fyrdwn fy neges oedd yr honniad anghywir y bydd yr LCO yn caniatau i’r Blaid wireddu ei haddewid o fesur iaith bydd yn dod a hawliau iaith cyflawn. Dydy’r LCO ddim digon eang i’r Blaid fedru gwireddu’r addewid – ffaith sy’n gwbl amlwg i bawb a fyn ddarllen yr LCO.
Wrth wylio’r ddadl ddoe ar ‘Democratiaeth Fyw’ y BBC fe’m tristhawyd wrth weld yr holl bleidiau, gan gynnwys Plaid Cymru, yn di-raddio’r ddadl i frwydr o daflu baw pleidiau gwleidyddol. Roedd yr hyn roedd y Toriaid yn ei ddweud am eu bod nhw’n arwyr mawr yn iaith Gymraeg yn sothach ond roedd dadlau yn ôl Plaid Cymru yn pathetig yn ogystal. Do wir fe fu Alun Ffred yn rhwng flaen brwydr yr iaith yn ei ddydd ond dydy hynny ddim yn rhoi hawl foesol iddo gerdded llwybr cyfaddawd heb wynebu’r oblygiadau heddiw sori.
Roedd y pwyntiau y cododd rhai o’r Ceidwadwyr, Paul Davies yn bennaf, yn bwyntiau cwbwl deilwng hyd yn oed os oedd ei gymhelliad (sef sgorio pwyntiau gwleidyddol maen siwr) yn anghywir. Ond yn hytrach nag ateb ei bwyntiau rhag blaen (am gyfyngiadau’r LCO a’r ffaith y dylem fod wedi bod yn cael llawer o’r dadleuon a gafwyd nawr ar lefel llunio’r mesur) fe gyfarthwyd yn ôl ato gan Alun Ffred, Bethan Jenkins a Rhodri Glyn gyda rants gwrth-Doriaid o’r 80au yn hytrach na wynebu dadleuon gwleidyddol y dydd.
Yr Eliffant yn y stafell wrth gwrs oedd y Blaid Lafur. Wrth i ACau Plaid Cymru feirniadu David Davies AS, David Jones AS, Cheryl Gilligan AS etc… methodd y Pleidwyr a sylwi nad oedd y dihurod yna mewn Llywodraeth (eto). Er fod yr ASau Toriaidd wedi trio eu gorau i wanhau’r LCO, diwedd y dydd Llafur sydd mewn Llywodraeth ac felly y mae gwendid yr LCO yn eistedd ar ddor y Blaid Lafur. Nhw ac nid y Toriaid sy’n gyfrifol am LCO gwan. Felly pam fod Plaid Cymru wedi ymosod ar y Ceidwadwyr yn hytrach na Llafur ddoe?
Mae’r ateb yn syml. Oherwydd eu bod nhw mewn clymblaid gyda Llafur. Mae hyn yn symbol o’r erydu sydd wedi bod ar yr egwyddorion craidd ymysg cenedlaetholwyr yng Nghymru. Methir a gweld gan arweinwyr gwleidyddol y mudiad cenedlaethol bellach beth yw’r gwahaniaeth rhwng yr hyn sy’n gyfiawn ac anghyfiawn. Yr hyn sy’n gyfiawn yw fod pobl Cymru a rheolaeth dros eu tynged, y mae hyn yn amlwg i’r Cristion. Ond mae popeth yn llwyd bellach a hynny oherwydd fod cenedlaetholwyr wedi cydio yn awenau llywodraeth drwy ddrws cyfaddawd.