Yn oedfaon y nos yng Nghaersalem wrth arwain fyny at y Nadolig rydym ni’n edrych ar y disgwyl oedd yna am Iesu yn yr Hen Destament. Yr wythnos gyntaf edrychom ni ar Iesu’n dod yn Broffwyd fel Moses, wythnos yma fe edrychom ar Iesu’n dod yn Frenin fel Dafydd a thro nesa byddwn ni’n gorffen drwy edrych ar Iesu’n dod yn Offeiriad fel Machelsidec.
Wrth baratoi’r bregeth ar Iesu fel Brenin sylweddolais fod rhaid myfyrio rhywfaint ynghylch beth yn union yw Teyrnas Dduw. Os sôn am Frenin rhaid sôn am Deyrnas y Brenin. Arweiniodd hyn fi i gychwyn darllen un o lyfrau diweddaraf Tom Wright sef ‘How God Became King’ ac unwaith yn rhagor ces i fy nghyfareddu! Dim ond tair pennod dwi wedi darllen ond dwi eisoes eisiau rhannu rhywfaint am yr hyn roedd Tom Wright yn dweud.
I ddechrau mae’n trafod rhywfaint ynglŷn â beth yw’r “efengyl” ac mae’n rhyfeddu sut mae’r rhan fwyaf o Gristnogion efengylaidd ddim yn troi at yr “efengylau” o gwbl (ac eithrio Ioan 3:16) wrth geisio crynhoi beth yw’r “efengyl”. Dyma Tom Wright yn esbonio:
When Williams Tyndale, one of England’s earliest Protestants, a disciple of Martin Luther, wrote about ‘the gospel’, he didn’t mean ‘the gospels’ – Matthew, Mark Luke and John. He meant ‘the gospel in the sense of the message: the good news that, because of Jesus’ death alone, your sins can be forgiven, and all you have to do is believe it, rather than trying to impress God with doing ‘good works’. ‘The gospel’ in this sense is what the early Reformers believed they had found in Paul’s letters, particularly Romans and Galatians – and particularly Romans 3 and Galatians 2-3.
Now, you can explain that ‘gospel’ in Paul’s terms. You can make it more precise, fine-tuning the interpretation of this or that verse or technical term. But the point is that you can do all of that without any reference whatever to ‘the gospels’, to the four books that, along with Acts, precede Paul in the New Testament as we have it. Thus in many classic Christian circles, including the plethora of movements that go broadly under the label ‘evangelical’, there has been the assumption, going back at least as far as the Reformation, that ‘the gospel’ is what you find in Paul’s letters, particularly in Romans and Galatians. This ‘gospel’ consists, normally, of a precise statement of what Jesus achieved in his saving death (‘atonement’) and a precise statement of how that achievement could be appropriated by the individual (‘justification by faith’). Atonement and justification were assumed to be at the heart of ‘the gospel’. But ‘the gospels’ – Matthew, Mark, Luke and John – appear to have almost nothing to say about those subjects.
Dwi ddim yn siŵr os ydw i’n cytuno gyda Wright nad yw cysyniadau fel yr Iawn a Chyfiawnhad i’w weld yn yr efengylau ond rwy’n cyd-weld ag ef fod cysyniadau eraill fel Brenhiniaeth Crist a Theyrnas Nefoedd yn gysyniadau llawer mwy canolog yn yr efengylau er mae pur anaml bydd pobl yn trafod cysyniadau felly wrth geisio diffinio yr “efengyl”. Rwy’n credu fod Tom Wright yn llygad ei le fod llawer o Gristnogion efengylaidd yn esgeuluso’r efengylau, a hyd yn oed os ydy’r efengylau yn cael sylw mae Cristnogion efengylaidd, rhywsut, yn llwyddo i fethu rhoi sylw i thema ganolog yr efengylau ac yn eu defnyddio’n unig fel rhyw fath o gyflwyniad ysgafn i’r brif act sef llythyrau ac athrawiaethau Paul. Rwy’n gallu rhoi’r feirniadaeth yma oherwydd mod i’n ei weld ynof fi fy hun a dros y blynyddoedd diwethaf dwi’n sicr yn euog o’r gwendid mae Tom Wright yn ei adnabod. Dyma Tom Wright yn esbonio ymhellach:
I tried to explain that I thought I was seeing: that the four gospels had, as it were, fallen off the front of the canon of the New Testament as far as many Christians were concerned. Matthew, Mark, Luke and John were used to support points you might get out of Paul, but their actual message had not been glimpsed, let alone integrated into the larger biblical theology in which they claimed to belong.
Mae Tom Wright yn mynd ymlaen wedyn i ystyried sut y daeth y camsyniad yma i mewn i’r traddodiad efengylaidd. Mae Wright yn tybio fod gwraidd y broblem yn y cyffesion clasurol. Er enghraifft, cymerwch y rhan o gyffes Nicea sy’n trafod Iesu:
We believe in one Lord, Jesus Christ,
the only Son of God,
eternally begotten of the Father,
God from God, Light from Light,
true God from true God,
begotten, not made,
of one Being with the Father.
Through him all things were made.
For us and for our salvation
he came down from heaven:
by the power of the Holy Spirit
he became incarnate from the Virgin Mary,
and was made man.
For our sake he was crucified under Pontius Pilate;
he suffered death and was buried.
On the third day he rose again
in accordance with the Scriptures;
he ascended into heaven
and is seated at the right hand of the Father.
He will come again in glory to judge the living and the dead,
and his kingdom will have no end.
Nid oes dim byd yma i anghytuno ag ef, y broblem ydy fod un peth allweddol wedi ei adael allan. Mae’r hanner cyntaf yn sôn am dragwyddol fodolaeth Crist a’i ddwyfoldeb, yna ceir sôn am ei eni a’i ymgnawdoliad yna fe neidir yn syth bin at ei farwolaeth. Dim sôn o gwbl am ei fywyd a’i weinidogaeth ar y ddaear: mewn gair, dim sôn am brif sylwedd yr efengylau: Mathew, Marc, Luc ac Ioan. Wright sy’n esbonio ymhellach:
Matthew, Mark, Luke and John all seem to think it’s hugely important that they tell us a great deal about what Jesus did between the time of his birth and the time of his death. In particular, they tell us about what we might call his kingdom-inaugurating work: the deeds and words that declared that God’s kingdom wa coming then and there, in some sense or other, on earth as in heaven. They tell us a great deal about that; but the great creeds don’t.
Mae Tom Wright yn dadlau fod y modd mae rhai Cristnogion yn esbonio yr “efengyl” heb fawr o gyfeiriad at yr “efengylau” yn deillio o’r ffaith mae canon llawer o Gristnogion diwygiedig yw cyffesion ffydd y traddodiad diwygiedig – o’r tadau adeg Nicea trwy’r diwygwyr Protestannaidd i gyffesion ffydd pwysig y cyfnod modern diweddar. Hynny yw, y cyffesion ffydd yma rhagor na’r Beibl ei hun sy’n cael ei weld fel y “safon”, a gan fod y cyffesion traddodiadol uniongred yn sôn dim (neu o leiaf ddim llawer) am fywyd Crist ar y ddaear mae’r gwendid wedi treiddio trwy’r traddodiad. Dyma sydd i gyfrif sut y mae llawer o Gristnogion yn gallu rhoi diffiniad o’r “efengyl” heb sôn am brif gynnwys/thema yr “efengylau”. Wright eto:
The canonical gospels give us a Jesus whose public career radically mattered as part of his overall accomplishment, which had to do with the kingdom of God. The creeds give us a Jesus whose miraculous birth and saving death, resurrection, and Ascension are all we need to know.
Nawr, a’i hollti blew yw hyn gan Tom Wright? Wel, na ddim o gwbl. Mae o bwysigrwydd cwbl ganolog i’r Eglwys ac i bob Cristion fedru diffinio beth yw’r “efengyl”. Dwi wedi teimlo ers blynyddoedd fod diffinio’r “efengyl” heb unrhyw sôn am fywyd, gwaith a Theyrnas y Brenin Iesu rhywsut yn anghyflawn. Nid yn anghywir, jest yn anghyflawn. Dwi wedi credu fod dweud yn syml fod “Iesu wedi marw er mwyn i ni osgoi uffern” yn gwneud cam a stori fawr Duw. Peidiwch â fy nghamddeall i, rwy’n credu fod y Beibl yn dysgu fod “Iesu wedi marw er mwyn i ni osgoi uffern” ond mae berwi cyffro, gogoniant a chariad yr “efengyl” lawr i hynny a hynny yn unig yn colli’r darlun mawr a’r darlun mawr sy’n denu llawer at Iesu. Rydym ni am i bobl ddewis Iesu oherwydd eu bod nhw am fod yn ei Deyrnas nid oherwydd nad ydyn nhw eisiau bod mewn teyrnas arall. Rhowch y peth mewn i gyd-destun gwahanol: mae Prifysgol Bangor eisiau myfyrwyr sydd eisiau bod yn fyfyrwyr Prifysgol Bangor nid rhai sydd dim ond yno er mwyn osgoi Prifysgol Glyndŵr! Mae yna wahaniaeth pwysig.
Dyma Wright eto:
We have lived for many years now with ‘kingdom Christians’ and ‘cross Christians’ in opposite corners of the room, anxious that those on the other side are missing the point, the one group with its social-gospel agenda and the other with its saving-soules-for-heaven agenda. The four gospels bring these two viewpoints together into a unity that is much greater than the sum of their parts.
Ac felly wrth fynd ati i geisio diffinio beth yw’r “efengyl” mae sôn fod Iesu wedi dod i roi bywyd ar ei orau (Ioan 10:10) yr un mor bwysig a sôn ei fod wedi dod fel bod pobl ddim yn mynd i ddistryw (Ioan 3:16). Wrth geisio diffinio beth yw’r “efengyl” mae angen i ni ddysgu troi at yr “efengylau” ac esbonio’n syml mae’r “efengyl” yw Iesu Grist ei hun – ei fywyd, ei farwolaeth a’i atgyfodiad – ac nid syniadau am Iesu Grist.
Diolch eto i Tom Wright am esbonio’n glir a rhoi trefn ar rai syniadau cymysg oedd gen i. Os nad oes amser gyda chi ddarllen y llyfr beth am wrando ar y ddarlith yma ganddo yn rhoi brasolwg o’r hyn mae’n trafod yn y llyfr:
