Y cofnod hwn yn Saesneg | This post in English
Neithiwr fe wylies i raglen ddiddorol ar BBC iPlayer, Trouble in Amish Paradise. Yn anffodus dwi ddim yn meddwl fod y rhaglen dal yna erbyn heddiw i chi sydd heb ei weld ei wylio. Roedd yna sawl peth diddorol iawn i’w arsylwi a sawl gwers, dwi’n meddwl, i ni fel Cristnogion – yn enwedig rhaid efengylaidd – yng Nghymru ddysgu ohono.
Y cyntaf oedd fod yr Amish, yn anffodus, yn gwlt i bob pwrpas ac yn llwyddo i barhau oherwydd ufudd-dod llwyr y dilynwyr i’w harweinwyr – yr esgobion roedden nhw’n cael eu galw. Roedd y rhaglen yn dilyn hanes un gwr yn arbennig; roedd y gwr wedi torri’n rhydd oherwydd ei fod wedi mynd i edrych ar air Duw drosto ef eu hun yn hytrach na derbyn pethau’n ddi-gwestiwn gan esgobion yr Amish. Roedd y gwr fel rhyw fath o fersiwn cyfoes Amishaidd o Martin Luther. Roeddwn ni’n edmygu’r gwr yn fawr iawn ac yn ei gael yn ddyn hynod. Ond un o’r pethau mwyaf difyr amdano oedd ei fod yn awyddus i gadw at y traddodiadau a’r diwylliant Amish er gwaethaf ei fywyd newydd yng Nghrist.
Oes yna wersi allwn ni ddysgu allan o stori y gwr yma felly? Wel, yn gyntaf maen ein dysgu eto fod yn rhaid edrych ar air Duw nid traddodiad ein mudiad/enwad e.e. ydy chwarae pêl ar y Sul yn anghywir? Nac ydy! Wyt ti’n pechu os wyt ti’n cael un neu ddau o’r ddiod gadarn? Nac wyt! Dwi’n cofio clywed stori unwaith am fachgen bach gafodd ei fagu yn y traddodiad efengylaidd ceidwadol a wnaeth sylwad fod yna bobl ddim yn Gristnogion ar y sail mai y wraig oedd yn gyrru a’r gwr yn y passenger seat! Dyna ddangos grym traddodiad wrth gymylu gair Duw. Bychan oedd y bachgen ond roedd yna rhywbeth o’i le fod y naws gafodd ei fagu ynddo wedi ei arwain at y cam-argraff yna.
Yr ail wers i ni ddysgu gan y gwr Amish oedd na ddylem ni droi cefn ar ein diwylliant ar ôl dod i ffydd ond yn hytrach ymroi iddi o’r newydd i’w gwasanaethu. Mae hyn yn broblem real yng Nghymru heddiw oherwydd fod rhai Cristnogion yn gadael eglwysi Cymraeg enwadol ac yn ymuno a rhai Saesneg efengylaidd/carismataidd ar ôl dod yn Gristnogion. Ar ryw olwg rwy’n deall pam, mae trio tystiolaethu mewn llawer o eglwysi Cymraeg yn waith anodd, di-lewyrch a di-galon, ond dim ond gwaethygu’r sefyllfa y mae’r Cristnogion hynny sy’n gadael ar ôl cael tröedigaeth yn ei wneud. Ydy hyn y peth cywir i wneud? Beth am gyfrifoldeb i’ch pobl chi? Mi fyddai hi wedi bod yn haws i’r gŵr amish droi cefn ar ei gymuned ar ôl dod i adnabod Iesu; ond na, roedd e’n benderfynol o aros gyda nhw er mwyn eu goleuo a’u gwasanaethu. Roeddwn ni’n parchu hynny’n fawr iawn.
Mae’r ail wers a nodwyd yn cynnig darlun annigonol o’r posibiliadau. Yn gyntaf, gellir edmygu a chydymdeimlo gyda’r rhai a welwyd yn y rhaglen, wrth iddyn nhw geisio parhau o fewn eu sefyllfa. Ond oni welir newid, fe gyfyd y gwrthdaro i’r fath raddau nes daw’r amser pryd y bydd yn rhaid iddynt ystyried ffordd arall. Os ydynt am barhau o fewn y diwylliant un dewis fydd sefydlu eglwys newydd, sy’n dal at ddiwylliant yr Amish, ond yn glynnu at y ffydd sy’n cael ei gwadu gan eu cyd-Amish. Mae hynny yn rhywbeth y gwnaeth nifer ohonom o fewn y diwylliant Cymraeg.
A rhaid ystyried os yw pobl yn credu bod eu hiechyd ysbrydol mewn perygl, neu bod eu tystiolaeth yn cael ei negyddu gan yr hyn a welir mewn eglwysi sydd wedi colli golwg ar y gwirioneddau oedd yn sylfaenol i sefydlu’r enwadau hyn, beth yw’r dewis? Gallant fynd i eglwysi di-gymraeg – a rhaid cofio bod rhai o’r rheini yn gwneud gwaith yn yr iaith Gymraeg. Neu fe ellir sefydlu eglwysi newydd. Nid cam bach nag ysgafn yw hyn, ond mae’n gam sydd ar y naill law ddim yn golygu cefnu ar ein diwylliant. Ac ar y llaw arall mae’n gwneud rhywbeth positif i ddweud wrth ein cyd-Gymry fod rhywbeth mawr wedi mynd o’i le ym mywyd crefyddol ein cenedl, a bod angen ail-ddarganfod y sylfeini.
Rwy’n gwybod fod hyn yn codi pwnc all greu tensiwn mawr. Nid wyf ychwaith am ddifrio safiad dewr brodyr yn y ffydd (ac rwy’n defnyddio’r term hwn yn fwriadol) sy’n dymuno gweithredu o fewn yr enwadau traddodiadol. Ond wrth i Anghydffurfiaeth Gymreig ddatgymalu, dyma un posibilrwydd y credodd rhai ohonom sydd yn agor drws i wneud rhywbeth cadarn i ddatblygu’r traddodiad Beiblaidd cryf sydd yn ein hanes ymlaen i’r dyfodol.
Diolch am y sylwad Dafydd, mae eich sylwadau mynnych ar y blog yn ei gyfoethogi cryn dipyn. Prif ergyd fy ‘ail wers’ oedd y rheiny sy’n troi cefn ar eglwysi Cymraeg a throi at rai Saesneg, yn hytrach na’r ddadl parthed “gadael yr enwadauâ€. Y gwir yw fod yna ateb gwahanol i bob ardal a phob tref. Maen siŵr fod modd gweithio o fewn fframwaith yr hen eglwysi anghydffurfiol mewn rhai ardaloedd; yr enghraifft glasurol amwn i yw eglwysi enwadol Meirion Morris yn Sir Ddinbych. Ond mae yna achlysuron ac ardaloedd yn anffodus lle gwelir dim tystiolaeth uniongred gan arweinyddiaeth yr un o’r eglwysi enwadol ac yn yr achosion hynny y mae yna le i gynnal dosbarth Beiblaidd neu hyd yn oed blannu eglwys efengylaidd newydd (ond beidiwch a’i alw’n eglwys “efengylaidd†dyddiau yma da chi!).
Mae gan Bobi Jones bwyntiau da ym mhennod chwech o’i gyfrol Crist a Chenedlaetholdeb; teitl y bennod yw Efengyl, nid Iaith medden nhw. Ergyd y bennod yw fod dim un ateb cywir ac maen debyg fod rhaid i ni barchu hynny. Fydda i ddim yn hapus i glywed pobl yn difrïo eglwysi efengylaidd pan nad ydyn nhw yn ymwybodol o’r amgylchiadau oedd o gwmpas eu plannu a fydda i ddim chwaith yn hapus o glywed fod rhai brodyr efengylaidd yn amheus o seiliau fy ffydd i oherwydd mod i, ar hyn o bryd o leiaf, yn teimlo arweiniad Duw i dystiolaethu o fewn yr hen drefn.
Yn yr un modd, Rhys, tydw innau ddim yn or-hapus a’r rhai hynny sy’n amau fy hunaniaeth Gymreig i am fy mod wedi troi at y mudiad carismatig Saesneg. Ond efallai mai dyma’r broblem – hunaniaeth Gymreig sydd bwysicaf imi, nid hunaniaeth Gymraeg.
Yn rhy aml o fewn Cymru heddiw mae yna rhyw syniad mai Cymro go iawn ydi’r un sy’n rhugl yn y Gymraeg. Mae hynny’n naturiol, wrth gwrs, gan fod cyn lleied wedi ei adael inni fel Cymry i fod yn rhan o’n hunaniaeth. Ond os ydym am adeiladu cenedl flaengar, rydd, sydd am gymryd ei lle ym mywyd cenehdloedd y byd, yn genedl ddwyieithog, ac am fod yn genedl Gristnogol, bydd rhaid inni sylweddoli fod mwy na iaith yn llunio’n hunaniaeth. Bydd gofyn i lawer ddygymod a’r boen eithafol sydd yn eu henaid – poen a ddeilliodd o’r gamdriniaeth a ddiofeddodd y genedl dros cymaint o amser – ac o dderbyn yr iachad hwn wedyn sylweddoli bod hunaniaeth yn golygu llawer mwy na iaith.
Un cwestiwn i’w ofyn yw :ym mhle mae angen sefyll er mwyn cadw’r iaith yn fyw (rhywbeth yr wyf yn credu’n gryf ynddo): oddi fewn i eglwys, ynteu yn y gymdeithas letach (ysgol, coleg, swyddfa post, ysbyty ayb)?
Cyn belled ag y mae’r cwestiwn o aros o fewn yr ‘hen drefn’ ai peidio yn bod, gellid dadlau’n gryf y naill ffordd a’r llall. Un cwestiwn gwerth ei ofyn yw hyn: pam mae rhywun yn perthyn i ‘eglwys’ – ai i gymdeithasu efo cyd-Gristnogion, a chael maethu ysbrydol etc, ynteu er mwyn cenhadu yn eu plith? Onid ein gwaith yw cenhadu yn y ‘byd’? Ond efallai mai fel y ‘byd’ y gweli di eglwysi’r ‘hen drefn’ bellach?
Diolch am dy sylwadau Dyfed. Rwyt ti’n cyffwrdd ar rhywbeth roeddw ni am sgwennu amdano yn benodol rhywdro sef y gwahaniaeth rhwng cenedlaetholdeb ethnig a/neu diwylliannol ar un llaw a chenedlaetholden sifig ar y llall. Dros y blynyddoedd dwi wedi bod yn sicr mae cenedlaetholw sifig ydw i, ond yn ddiweddar dwi ddim yn siwr unwaith eto.
Beth yn union ydy’r gwahaniaeth rhwng y ddau fath o genedlaetholdeb? Ymysg nodweddion cenedlaetholdeb ethnig a/neu ddiwylliannol y mae’r pwyslais fod y genedl yn gymuned achyddol, yn rhan o ddiwylliant gynhenid, fod ganddo hen hanes ac fod yna gefnogaeth boblogaidd werinol iddo. Ond rhywbeth llawer mwy diweddar, gwneuthuredig hyd yn oed, ydy cenedlaetholdeb sifig. Dyma ddywed Anthony D. Smith: ‘The civil kind of nationalism is a nationalism of order and control, and it suits the existing national states and their dominant ethnies. But it has little to offer the many submerged ethnic minorities incorporated into the older empires and their successor states.’ Enghraifft glasurol o fethiant cenedlaetholdeb sifig i ddelio a plwraliaeth oedd sylwad Clermont-Tonnerree yng Nghynulliad Ffrainc, tarddle cenedlaetholdeb sifig, yn 1790 pan ddywedodd: ‘To the Jew as induvidual we give everything. to the Jew as Jew nothing.’
Yn wyneb y diffyg cydnabyddiaeth a dderbynia lleiafrifoedd, rhai yn gynhenid i’w tiriogaeth fel yn achos y Cymry Cymraeg, oddi fewn fframwaith cenhedloedd sifig fe dro cenedlaetholdeb ethnig yn boliticaidd. Fe sbarduna ddifaterwch y genedl sifig tuag at ethnies lleiafrifol oddi fewn iddi i’r bobl hynny ynghyd a’i intelligentzia i annog chwyldro diwylliannol. Yn ei dro mi fydd y chwyldro diwylliannol yn troi dyheadau diwylliannol yn bynciau gwleidyddol fydd yn troi y cenedlaetholdeb ethnig yn genedlaetholdeb gwleidyddol. Pen llaw’r cylch yma fydd galw am genedl boliticaidd eu hunain er mwyn gwarchod a gwarantu parhad y genedl ethnig gan fod y genedl fodern sifig wedi methu a’u gwarchod. Mae’r gwahaniaeth yma rhwng cenedlaetholdeb ethnig a/neu ddiwylliannol ar un llaw a chenedlaetholdeb sifig ar y naill yn rhywbeth pwysig i ni ddeall a chadw mewn cof dwi’n meddwl.
Dwi’n deall ac yn parchu yr hyn rwyt ti’n dweud Dyfed; ond dwi’n meddwl fod yna ddigon o bobl allan yna sydd yn dilyn dy lif meddwl ac yn dod i gasgliadau gwahanol i ti sef fod y Gymraeg ddim yn bwysig. Dwi ddim yn credu ei fod hi’n angenrheidiol i bawb sy’n galw ei hun yn Gymro i’w siarad ond dwi yn meddwl fod hi’n angenrheidiol i bob Cymro gydabod ei phwysigrwydd o leiaf.
Ond datblygu yn barhaus mae fy meddwl ar y pwnc ar hyn o bryd….
Dwi ddim yn siwr sut y gelli ddweud oddi wrth fy ymateb fy mod o’r farn nad yw’r Gymraeg yn bwysig. Nid dyna fy safbwynt o gwbl. Ond – un rhan o’n hunaniaeth yn unig yw’r iaith. Pe bawn ni’n dadlau fel arall byddwn yn eilunaddolwr.
Nid dweud oeddwn dy fod di yn bersonnol ddim yn gweld y Gymraeg yn bwysig ond dim ond dweud y gallai pobl, o dderbyn y llif meddwl, ddod i’r casgliad yna. Yr hyn ddywedais oedd:
“fod yna ddigon o bobl allan yna sydd yn dilyn dy lif meddwl ac yn dod i gasgliadau gwahanol i ti sef fod y Gymraeg ddim yn bwysig”
Ti’n iawn mae un ffactor ydy iaith Dyfed, ond o edrych ar Genesis 11 fedra i ddim ond dod i’r casgliad mae iaith ydy’r ffactor bwysicaf o leiaf; nid yr unig ffactor, ond y bwysicaf. Iaith ydy’r amrywiaeth mae Duw wedi rhoi i bobloedd ac mae popeth arall amwni yn deillio o hynny. Iaith ydy cynsail amrywiaeth diwylliannol – mae pethau eraill fel llen, celf, cof, hanes, arferion yn rhyw dyfu allan o’r iaith amwni.
Sori – wedi gweld fy ngham ddarllen. Dyna’r perygl efo blog – tuedd i ddarllen ac ymateb yn rhy sydyn!
Onid yw Genesis 1 a 2 yn well lle i’r Cristion chwilio am hunaniaeth? Ei berthynas a Duw sy’n dod gyntaf, ei berthynas a’i gyd-ddyn yn ail (mae ymwybyddiaeth o le a gwaith yn dod i mewn i’r darlun hefyd, gan y rhoddwyd dyn yn yr ardd i ofalu amdani). Fel rhan o fywyd dyn wedi’r cwymp y daw Genesis 11 i’r darlun.
Fel Cristnogion (o ba bynnag iaith a hil) yr hyn a chwiliwn amdano yw adferiad Duw o’i greadigaeth. Mae cenedl yn sicr ddigon yn rhan o’r adferiad hwnnw, gan gynnwys iaith ayb. Ond yn sail i’r cwbl y mae fy mherthynas bersonnol i a fy Nhad.
Fuasw ni’n dadlau fod Duw, yn Genesis 11, yn chwalu imperialaeth a gosod amrywiaeth fel trefn ar y ddaear. Lle’r oedd dyn yn adeiladu unffurfiaeth, mynnodd Duw greu amrywiaeth. Dwi’n meddwl fod di-wreiddio’r iaith Gymraeg yn enw rhyw gyd-wladoldeb bas yn ail adrodd trosedd y rhai a adeiladodd Dŵr Babel.
Ti’n iawn i nodi fod Genesis 11 yn dod ar ôl y cwymp ond dwi ddim yn meddwl mae canlyniad pechod ydy amrywiaeth; canlyniad ffordd Duw o ddelio a pechod (h.y. rhan o’r adferiad) efallai, ond nid by-product o bechod fel petae.
Dwi’n cofio darllen erthygl yn un o’r papurau efengylaidd Saesneg unwaith, Evangelicals Now neu Evangelical Times, dwi ddim yn cofio. Yr hyn roedd yr erthygl yn ei ddadlau oedd mae canlyniad cwymp oedd amrywiaeth gan esbonio fod dim cenhedloedd yng ngardd eden ac mae rhywbeth ddatblygodd gyda phechod oedd amrywiol hunaniaeth. Ond wrth gwrs mae hyn yn anghywir oherwydd mae Datguddiad yn sôn am y cenhedloedd a’r ieithoedd ar y diwedd; yn addoli yr un Duw ie, ond yn eu hiaithoedd gwahanol.
Dwi ddim yn meddwl mai Genesis 11 ydi’r lle gorau i hawlio iaith a chendl fel rhan o’n hunaniaeth. Gwell troi at Ddatguddiad (fel y cyfeiri) a hefyd Actau 17:26 am hynny.
Mae dy esboniad o Genesis 11 yn sicr yn gwneud llawer o synwyr. Gellid dadlau mai un canlyniad i’r cwymp oedd ‘un pobl ac un iaith’. Ac mai bwriad Duw o’r cychwyn oedd creu amrywiaeth (fel y mae Actau 17) yn awgrymu’n gryf. Ai dyma engraifft cynnar, felly, o waith Duw yn adfer ei greadigaeth trwy greu amrywiaeth? (Mae llawer o waith esbonio diweddar yn gweld llawer mwy o feirniadaeth ar y syniad o ymerodraeth yn y Beibl. Gweler Shawn Kelly ee.)
Wrth gwrs, does dim yma sy’n mynnu y dylai pawb weld iaith fel y rhan pwysicaf i’n hunaniaeth. Gallai fod yn bwyslais i rai (fel y mae pwyslais eraill ar eu swydd bob dydd, neu eu rol fel cynghorydd lleol ayb). Ond galwad Duw ar yr unigolyn fyddai hyn, nid hunaniaeth dynoliaeth gyfan yng Nghrist.
Hwyl iti ar y traethu ddydd Llun.