Drwy ei safiad uniongred fe fagodd Dr. Tudur Jones, yn gwbl ddi-fwriad bid siŵr, ddilyniant brwd ymysg efengylwyr tu mewn a thu allan i Undeb yr Annibynwyr. Deuai credinwyr o berswâd efengylaidd at Dr. Tudur Jones am gyngor a dyna ddaeth i’r amlwg yn 1973 pan agorodd Pennar Davies ddrysau’r Coleg Coffa yn Abertawe i Undodwyr. Noel Gibbard, unwaith yn rhagor, oedd yn rhannu gofid gyda Dr. Tudur Jones ar y mater; ‘Y mae un athro, a 3 myfyriwr yn Abertawe yn Undodiaid’ meddai Gibbard, ‘Nid yw llawer o’r eglwysi yn gwybod hyn.’ Penderfynodd Noel Gibbard a’i gyd-swyddogion yn Eglwys Annibynnol Llanedi beidio derbyn Undodwyr i’w pulpud. Mynegwyd yr un gwrthwynebiad gan Annibynwyr o berswâd efengylaidd ym Meirionydd – ysgrifennodd John a Mari Jones at Dr. Tudur Jones o Lanymawddwy i fynegi braw am y myfyrwyr a ddaethai i lanw pulpudau eu bro. ‘Undodwr oedd yr un ddaeth atom,’ adroddai John a Mari Jones gan ychwanegu fod y myfyriwr yn ‘gwadu dwyfoldeb Crist.’ Ymhen pythefnos cyrhaeddodd yr ail Undodwr o Abertawe ond ei anfon yn ôl i Abertawe ar ei ben a wnaeth Annibynwyr Llanymawddwy gan anfon at y Coleg Coffa er mwyn esbonio eu rheswm yn blwmp ac yn blaen.’Â
Os mai Undodwyr a gynhyrfai Annibynwyr Llanelli a Llanymawddwy, Pabyddion a berai dramgwydd i bobl o berswâd efengylaidd yn Rhydaman yn 1975. Roedd Derwyn Morris Jones, Gweinidog Eglwys Annibynnol Gellimanwydd yn y dref yn ddiwyd yn nhrefniadau’r Ymgyrch Genhadol Cymru i Grist, ac meddai wrth Dr. Tudur Jones;Â
….ymhen rhyw wythnos daw rhywrai o’r holl eglwysi at eu gilydd i baratoi at y gwaith o ddosbarthu Efengyl Marc. Pawb, ond y Pabyddion. Nid ydym wedi estyn gwahoddiad iddynt hwy, er gwybod fod llawer ohonynt yn gefnogol i’r Ymgyrch. Pam gododd y mater mewn Cyngor Eglwysi Rhyddion yma, yr oedd yn eglur fod un o’r eglwysi sy’n dal cysylltiad agos â’r Mudiad Efengylaidd [Bethany, Methodistiaid Calfinaidd], yn anhapus iawn i’r syniad. Bum innau’n dawedog, gan farnu mai pwysicach oedd sicrhau cefnogaeth yr eglwys honno, na cheisio codi pont rhyngom a’r Pabyddion. Ond rwy’n teimlo’n euog am hyn… A’i peth annheilwng yn eich tyb chwi, yw peidio a’u cyfarch o gwbl, a cheisio eu cymorth?Â
Annoeth fyddai dyfalu beth fyddai ymateb Dr. Tudur Jones i ymholiad o’r fath, ond mae’r ohebiaeth yma yn dangos eto y math o rôl apostolaidd mewn ffordd yr oedd Dr. Tudur Jones yn ei ddal ymysg Annibynwyr ei gyfnod; yn arbennig felly wrth drafod pynciau a thensiynau y cysylltir hwynt â’r safbwynt clasurol efengylaidd.
Roedd yr Eglwys Gatholig Rufeinig yn rhan o ymgyrch Cymru i Grist. Yn Nolgellau cafwyd grŵp ieuenctid i ddarllen a myfyrio uwchlaw Efengyl Marc cyn inni ei ddosbarthu o amgylch y tai. Roedd y grŵp yma yn cael ei harwain gan yr offeiriad Pabyddol a’r ciwrad Anglicanaidd.
Er gwaethaf pryderon aelodau Bethany Rhydaman, rhaid dweud bod Offeiriad Pabyddol Dolgellau yn llawer mwy goddefgar a chefnogol i fy agwedd “ffwndamentalaidd” tuag at yr Efengyl nag oedd y ciwrad a chyd anghydffurfwyr ifanc eraill oedd yn aelodau o’r grŵp.
Rwyf bron yn sicr, ta waeth, bod yr ymgyrch yn hwyrach na 1975, oherwydd bod aelodau’r grŵp ieuenctid (gan gynnwys y ddau ffeiriad) yn dueddol o fynd i’r dafarn ar ôl y myfyrio, a phrin y byddwn yn ddigon hen i wneud hynny ym 1975.
Diddorol iawn Alwyn, dwi’n cytuno a thi fod mynd yn gyffredin gyda ni gyda uniongrededd Gatholig nag sydd gyda ni a Moderniaeth Gristnogol sy’n gwadu unrhyw awdurdod gan air duw, yn gwadu pechod gwreiddiol ac yn fwy pwysig yn gwadu dwyfoldeb ein Harglwydd Iesu Grist. Yn y cyswllt hwn mae Saunders Lewis yn ddifyr tu hwnt gan iddo roi fel un o’i resymau am ymuno ag Eglwys Rufain oedd ei fod yn gweld mwy o uniongrededd yn rhufain nag yn eglwysi anghydffurfiol Cymru oedd yn rhoi gymaint o le i Hegl a Harnack ag yr oedd yn rhoi i Iesu a’r Ysbryd Glan. Boi difyr arall eto fyth yn y cyswllt hwn oedd J.E. Daniel, priodi Pabyddes a hyd yn oed wedi iddo adael ei Gadair ym Mala-Bangor yn addoli gyda’r Pabyddion. Roedd, fel Saunders, yn edmygu elfennau uniongred Rhufain ochr yn ochr a rhyddfrydiaeth rhemp ei gyd-Annibynwyr ar y Pryd OND mae bwysig nodi na ymunodd Daniel fyth mo Eglwys Rufain oherwydd er bod ei hathrawiaeth ar Berson Iesu yn uniongred roedd Daniel yn gwybod yn iawn fod heresi dwfn mewn maesydd eraill. Dywedodd Cathrine Daniel ei wraig wedi iddo farw wrth Dr. Tudur Jone ei bod hi am i bobl wybod a chofio mae “Protestant oedd Jack tan y diwedd.”
A dyna lle dwi’n sefyll, er gwaethaf gweindidau a thyllau diwinyddol rhai Protestaniaid, protestant fydda i hyd y diwedd.
Hanes diddorol iawn. Un sylw bach technegol. O ran chwilfrydedd, a yw y Parch. Ddr Noel Gibbard wedi rhoi caniatad i’w lythyrau preifat i’r Parch. Ddr R. Tudur Jones cael eu cyhoeddi?
Diolch am dy sylwan Calvin. Pwynt dilys hefyd am hawliau. Dwi newydd fod draw i fy adran i holi am hyn ac yn gyfreithiol dwi’n oce gan fod archifau R. Tudur Jones a phopeth ynddo yn “ddogfennau cyhoeddus” yn gyfreithiol ond o ran cwrteisi mi fyddai hi’n syniad i mi gychwyn cysylltu gyda’r bobl sydd a’i pen yn codi’n aml yn yr archifau os ydyn nhw dal yn fyw… prin yw’r rhai sydd dal yn fyw.